दलितांचे कैवारी सामाजिक क्रांतीचे अग्रदूत छत्रपती शाहू महाराज

             

             आधुनिक महाराष्ट्राचे शिल्पकार, दलितांचे कैवारी, आरक्षणाचे अग्रदूत, बहुजन प्रतिपालक, सामाजिक क्रांतीच्या उत्थानासाठी ब्राह्मणवादी विचारसरणीला समूळ नष्ट करण्याचा विडा उचलणारे, सामाजिक क्रांतीचे अग्रदूत, पुरोगामी राजा, बहुजनाचे कैवारी, बहुजन हिताय बहुजन सुखाय या न्याय तत्वावर चालणारे, सामान्य माणसातील विकासाचे शक्तीस्थळ, औद्योगिक क्रांतीत गरुड झेप घेणारे एक वादळ छत्रपती शाहू महाराज!!

         छत्रपती शाहू महाराज आणि सामाजिक समता हे समीकरण फार महत्त्वाचे आहे. शाहू महाराजनी आयुष्यभर बहुजन समाजासाठी कार्य केले. एक नवविचारांची प्रयोगशील राजे समाजसुधारक कृतीशील राजा विचारवंत संशोधक होते. 

व्यवस्था परिवर्तनासाठी 

शिक्षणाची धरली साद 

सर्वसामान्यांच्या उद्धारासाठी 

सक्ती शिक्षणाची, दारे उघडी केली 

              सामान्य माणसांच्या अंतकरणात कायमस्वरूपी लोकराजा रयतेचा राजा सामान्य माणसाच्या उद्धारासाठी वापर करणारा सहज सोप्या भाषेत तळागाळातील जनतेपर्यंत आपल्या आधुनिक विचार पोचविणारा छत्रपती शाहू महाराज यांची जयंती 26 जून ला सामाजिक न्याय दिवस म्हणून संपूर्ण महाराष्ट्रात साजरी केली जाते.

             बहुजनांच्या विकासाचे शक्तीस्थळ छत्रपती शाहू महाराज यांचे विचार नवीन दिशा देण्यासाठी सातत्याने प्रयत्न करणारे शाहू महाराज सामाजिक शैक्षणिक आर्थिक राजकीय धार्मिक कृषी सहकार इत्यादी क्षेत्रात उत्तुंग कामगिरी केली. छत्रपती शाहू महाराज आरक्षणाचे प्रणेते होते आधुनिक महाराष्ट्राचे शिल्पकार पुरोगामी राजा होय.

             मराठ्यांच्या भोसले घराण्याचे लोकशाहीवादी आणि समाजसुधारक  शाहू महाराज मानले जातात. कोल्हापूर राज्याचे पहिले महाराज ते महाराष्ट्रातील इतिहासातील एक अमूल्य रत्न होय.  महात्मा फुले यांच्या सामाजिक चळवळीच्या विचारांचे मोठ्या प्रमाणावर प्रभाव  शाहू महाराजांच्या विचारांवर होता. छत्रपती शाहू महाराजानी महात्मा फुले यांच्या सत्यशोधक समाजाची स्थापना करून त्यांचे नेतृत्व केले बहुजन समाजाला मानसन्मानाची जीवन दिले छत्रपती शाहू महाराज आदर्श सामाजिक क्रांतीचे प्रणेते होते. त्या काळात असलेल्या जातीपातीच्या लढाईचा महानायक एक आदर्श नेता होते. त्यांना आपल्या राज्यात निम्मे जातीच्या जनतेसाठी अथक परिश्रम करून समानतेच्या नारा दिला. सर्व जाती धर्माकडे समाजातील रूढी प्रथा परंपरा तिकडे दुर्लक्ष करीत मानवतेच्या लढाईमध्ये त्यांनी सामाजिक बांधिलकी जपत अनेक समाजपयोगी नवविचार समाजामध्ये रूढ केले.

         कोल्हापूरचे शाहू महाराजांचा जन्म २६ जून१८७४ मध्ये कागल येथील घाटगे घराण्यात झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव जयसिंगराव आणि आईचे नाव राधाबाई होते. शाहू महाराजांचे मूळ नाव यशवंतराव होते. ते तीन वर्षाचे असतांना आईची माया हरवली. कोल्हापूरचा राजा शिवाजी चतुर्थीच्या विधवा आनंदीबीने  त्यांना दत्तक घेतले. त्या काळातली दत्तक नियमानुसार मुलांच्या रक्तात भोसले घराण्याचे रक्त असेल तरच त्यांना दत्तक घेण्याची मान्यता होती आणि यशवंतराव यांचे कुटुंब भोसले रक्ताचे होते. 

             शाहू महाराजांनी त्यांचे प्राथमिक शिक्षण पूर्ण करून प्रिन्स कॉलेजमध्ये शिक्षण पूर्ण केले. १८९४ राज्यभिषेक झाला त्यावेळी ते वीस वर्षाचे होते आणि खऱ्या अर्थाने छत्रपती शाहू महाराज यांच्या कार्याला एक नवी दिशा मिळाली. शाहू महाराजांचे लग्न बडोद्याच्या लक्ष्मीबाई खानविलाकर यांच्याशी झाला.

अंधारातील वाटेला प्रकाश तू 

मन परिवर्तनाचा पायात तू 

स्पर्श झाला तुझा...

नवविचारांचा दिशेने बदलली 

समाजव्यवस्था नवनिर्मितीच्या नवीन पाऊलखुणांच सोबत..

रयतेचा राजा तूच 

समानतेचा राजा तूच

           १८९४ ते १९२२ या  २८ वर्षाच्या काळामध्ये कोल्हापूरच्या गादीवर होते. ही कारकीर्द कोल्हापूर संस्थानातील महाराष्ट्राच्या इतिहासाच्या दृष्टीने महत्वपूर्ण मानले जाते. कारण शाहू महाराजांनी फक्त राजा म्हणून राज्य केले नाही. तर आपल्या साम्राज्यात अनेक सामाजिक सुधारणा केल्या खालच्या जातीसाठी बरीच कामे केली. त्यांचे श्रेया छत्रपती शाहू महाराजांना जाते. संस्थांना साक्षरतेचे प्रमाण कमी होते मागासलेला समाज स्पृश्य-अस्पृश्य जातीवादाने पोखरलेला होता समाज शिक्षण सत्ता संपत्ती ज्ञान या गोष्टी पासून वंचित होतात का त्यांचे सतत शोषण होत होते सुशिक्षित विद्यार्थ्यांना रोजगार मिळवून दिला.दुर्लभ घटकांसाठी  ५० टक्के आरक्षण सर्वप्रथम महाराजांनी दिले.  २६ जुलै १९०२ मध्ये त्यांनी लंडनमधून आदेश काढून क्रांतिकारी पाऊल शाहू महाराजांनी उचलले.

               महाराष्ट्राच्या इतिहासाला एक अमूल्य रत्न मिळाले. सामाजिक सहरचना ही मानवतेवर समानतेवर आधारित असावी. या विचारांना त्यांनी आपले कार्य सुरू केले. सामाजिक चातुर्यवर्ण व्यवस्थेमुळे आर्थिक सामाजिक शैक्षणिक राजकीय धार्मिक शेती खेळ स्त्रियांचे प्रश्न इत्यादी क्षेत्रामध्ये बहुजनांचे शोषण केल्या जात होते पाणी रस्ते शेती कला व्यापार ह्या मागास होता महाराजांनी आपल्या रंजल्या-गांजल्या लोकांसाठी सत्तेचा उपयोग सुधारण्यासाठी केला नवनवीन प्रयोग करण्यास सुरुवात केली.

      शिक्षण माणसाच्या प्रगतीचा पाय आहे. प्राथमिक शिक्षण ही सर्वात महत्वाची प्राथमिकता असावी म्हणून शाहू महाराजांनी प्राथमिक शिक्षण सक्तीचे केले. छत्रपती शाहू महाराज यांनी शिक्षणावर भर दिला. आपल्या साम्राज्यात अनेक सामाजिक सुधारणा सुरु केल्या. खालच्या जातींसाठी बरेच समाज प्रयोगी सुविधा खालच्या जातीसाठी सुरू केला.

          शिक्षण जनसामान्यांपर्यंत पोहोचावे त्यासाठी शिक्षणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी त्यांनी शैक्षणिक कार्यक्रम सुरू केले. जातीपातीच्या संघर्षाच्या लढाईमध्ये त्यांनी सर्वप्रथम शिक्षण शस्त्र उपयोगात आणले. त्यांनी सर्व जातीच्या लोकांसाठी शाळा काढल्या.मिस क्लार्क बोर्डिंग हे वसतिगृह उभारले. अस्पृश्य विद्यार्थ्यांना शिक्षणाच्या सोयीसाठी विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्ती दिल्या. शिक्षणासाठी त्यांना प्रोत्साहित केले. महाराजांनी  १९०७ ते १९१६ या काळात सक्तीचे प्राथमिक शिक्षण केले गेले प्राथमिक शाळा महाविद्यालय उघडण्याचा आले रंजल्या गांजल्या बहुजन समाजाला शिक्षणाची दारे उघडी करण्यात आली. १८ फेब्रुवारी १९०७ रोजी राधानगरी धरण सुरू केले. हा प्रकल्प १९३५ मध्ये पूर्ण झाला. धरणाच्या परिसरातील जनतेच्या पाण्याची संपूर्ण व्यवस्था झाली.

         

          राज्यात प्राथमिक शिक्षण सक्तीचे व मोफत केले.  बहुजन समाजाला त्यांचे राजकीय हक्क देण्यासाठी १९१६ मध्ये डेक्कन रयत असोसिएशन संस्थेची स्थापना निपाणी येथे  केली. १९१८  साली त्यांनी आंतरजातीय विवाहाला मान्यता देणारा कायदा केला. अस्पृश्यता नष्ट करण्यासाठी त्यांनी १९१९ मध्ये स्वर्ण व अस्पृश्य या दोघांनाही एकत्र आणण्याचे काम छत्रपती शाहू महाराजांनी केले. समाजातील सर्व विद्यार्थ्यांना एकच शाळा असावी या विचारातून त्यांनी एकत्र शाळा भरविल्या. व्यवसायिक शिक्षण शाळेमध्ये देण्यास सुरुवात केली. तंत्र व कौशल्याचा उपयोग करून विद्यार्थ्यांना नवनवीन उपक्रम त्यांनी राबविले. अस्पृश्य समाजातील लोकांना उपहारगृहे हॉटेल दुकाने काढण्यास आर्थिक साहाय्य केले.

१९२० मध्ये घटस्फोटाचा कायदा केला.

दाविली वाट आरक्षणाची 

प्रगतीसाठी.....पहिली 

जागविला मानसन्मान 

तयांच्या विचारधारेने 

शूद्र अतिशूद्रांचे जीवन 

केले सन्मानाचे 

प्रहार केला अंधश्रद्धा 

कर्मकांड... दैववादावर 

प्रहार ब्राह्मणवादी विचारसरणवर

विश्वास धरिला नव तंत्रज्ञानावर 

मूलनिवासी आम्ही 

अधिकार आम्हा आमच्या 

प्रगतीचा...

दिला मानसन्मान तू 

दलितांचा राजा ...

..........दलितांचा राजा

             संस्कृत भाषेवर फक्त उच्चवर्णीयांचा अधिकार आहे. अशा मानणाऱ्या समाजामध्ये त्यांनी संस्कृत भाषेच्या विकासासाठी संस्कृत शाळा सुरू केल्या आणि समाजातील प्रत्येक जातीतील विद्यार्थ्यांना संस्कृत भाषा खुली करून दिली.

            महाराजांनी समाजातील प्रत्येक समाज वर्गाची प्रतिष्ठा वाढावी वर्षानुवर्ष ज्या समाजाला गुलामगिरीचे अस्पृश्य म्हणून प्रत्येक हक्कापासून वंचित ठेवले हा कलंक घालवावा यासाठी त्यांनी विविध उपाययोजना केले.  त्यांचे प्रयत्न विशेष मोलाचे होते. महाराजांनी महार वतने नष्ट केली. रामोशी यासारख्या जातीच्या लोकांना रोज पाटलाकडे वर्दी द्यावयास लागे त्या पद्धती रद्द करण्यात आला मोटार चा ड्रायव्हर चाबूक स्वार माहूत हे महार असावे असे आदेश काढण्यात आले. छत्रपती शाहूमहराज समाजातील सर्व स्तरावरील समानतेचे पुरस्कर्ता होते.

             वेदोक्त मंत्र म्हणण्याच्या अधिकारावरून वेदोक्त संघर्ष शाहू महाराजांच्या कळात झाला.  वेदोक्त प्रकरणावरून त्यांना जातीयतेचा अनुभव आला माझ्यासारख्या राजा बरोबर हे असे वागू शकतात तर सामान्य माणसाचे काय खरे आहे आणि त्यानंतर महाराष्ट्राच्या सामाजिक जीवनात एका नवीन सामाजिक सुधारणावादी वादळाची सुरुवात झाली.

       छत्रपती शाहू महाराजांनी स्पिनिंग अँड विव्हिंग मिलची स्थापना केली.  शेतकऱ्यांसाठी बाजारपेठेचे आणि व्यापारपेठेची स्थापना केली गुळाच्या बाजारपेठेची निर्मिती त्यांनी केली गोरगरीब जनतेसाठी विविध उपक्रम संस्थांना मार्फत राबविण्यात आले सहकारी संस्थांची स्थापना करण्यात आले संस्थान आर्थिक सहाय्यता देण्यासाठी कर्ज उपलब्ध करून देत असे शेतीसाठी आधुनिक शेती विषयक संशोधनाचा प्रकल्पांना मान्यता दिली शेतीमध्ये आधुनिक उपकरणाच उपयोग करावा हे आग्रही भूमिका शाहू महाराजांची होती त्यासाठी त्यांनी किंग एडवर्ड ॲग्रिकल्चरल इन्स्टिट्यूटची स्थापना केली.

              छत्रपती शाहू महाराज यांची ओळख भीमराव आंबेडकर यांच्याशी झाली.  डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या अस्पृश्यबद्दलच्या महान क्रांतिकारक विचारांशी शाहू महाराज सहमत होते. डॉ. आंबेडकर यांच्या सर्वांगीण क्षेत्रातील विचारांना समर्थन देत.  सामाजिक जातीभेदाचे रूढी प्रथा परंपरेचे नकारात्मक झाडे समूळ उच्चाटन करण्यासाठी शाहू महाराजांनी सतत डॉ. आंबेडकर यांच्या पाठीशी उभे राहिले. १९२०  रोजी त्यांनी अस्पृश्यांच्या सुधारणेसाठी एक परिषद आयोजित केले. आणि छत्रपती शाहू महाराजांनी डॉ. आंबेडकर यांना अध्यक्ष बनविले. कारण त्यांना विश्वास होता की डॉ. आंबेडकर समाजातील विविध घटकांच्या उन्नतीसाठी काम करणारे नेते होते आणि करत राहतील. शाहू महाराजांनी डॉ. आंबेडकर यांचे वृत्तपत्र 'मूकनायक' सुरू करण्यासाठी देणगी दिली.      

          डॉ. आंबेडकर यांना "सामाजिक लोकशाहीचे आधारस्तंभ ", असे समर्पक शब्दात वर्णन केले. छत्रपती शाहू महाराज माझ्यानंतर अस्पृश्यउद्धारक म्हणून डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर हेच असतील. असा मोठा मानाचा राजा होता. जो आपल्याला आज विविध क्षेत्रात शोधूनही सापडणार नाही म्हणूनच छत्रपती शाहू महाराजांना यशवंतराव चव्हाण यांनी मोठ्या दिलाचा राजा असे म्हटले आहे.

  

         महाराज यांनी फक्त कोल्हापूर संस्थान यासाठी कार्य न करता संपूर्ण महाराष्ट्रासाठी कार्य केले.  कोल्हापूर संस्थानाचे राजे असूनही सामाजिक प्रतिष्ठा जपत नवविचारांची कास धरत छत्रपती शाहू महाराजांनी लोकशाही पद्धतीने सर्वव्यापक राज्यकारभारा चालविला.  छत्रपती शाहू महाराजांनी कोल्हापूर संस्थानात संगीत लोककला चित्रपट चित्रकला यांनाा राजाश्रय देऊन प्रोत्साहन दिले. यामुळे या क्षेत्रातील  कलाकारांसोबत याा कलेचा विकास होत गेला.

  

           छत्रपती शाहू महाराजांनी औद्योगिक क्षेत्रात गरुड झेप घेत सूतगिरण्या कापड गिरण्या सुरू केल्या उद्योगाला प्रोत्साहन दिले.

          राजर्षी शाहू महाराजांनी कोल्हापूर बेळगाव येथे स्वातंत्र्यवीरांना वेळोवेळी आर्थिक मदत देऊ केली.

आधारस्तंभ बहुजनांचा 

समानतेची दारे खुली

करून नसानसात नैतिकता 

निर्माण केली सकारात्मक 

वैचारिक विचार जागृत केले 

गुलामगिरीच्या महाजाळ्यातून 

मुक्ती केली ....शिक्षणाच्या दाराने 

जगण्याचा अर्थ समजून 

दिला गोरगरीब जनतेला 

कलेला राजाश्रय 

स्त्री उन्नतीचा मार्ग दाविला

मल्ल विद्येची पंढरी 

आरक्षणाचा अग्रदूत आमच्या 

सामाजिक क्रांतीची मशाल

नवविचारांची

          संपूर्ण महाराष्ट्रात कलांचा विकास होत गेला.  महाराष्ट्रासोबतच कलाकारांनी ही कला संपूर्ण भारतभर विस्तार केला. छत्रपती शाहू महाराजांनी लेखक नवीन विचारवंतांचेे कलाकार संशोधन यांनाही प्रोत्साहन दिले. कोल्हापूरला "मल्ल विद्येची पंढरी",असेे म्हटले जात असे. कारण छत्रपतींनी कुस्ती या खेळाला प्रतिष्ठा प्राप्त करून दिली. पुरोगामी राजा छत्रपती राजर्षी शाहू महाराज यांच्या समानतेवर आधारित राज्य निर्माण केले म्हणूनच यशवंतराव चव्हाण," छत्रपती शाहू महाराजांना मोठ्या दिलाचा राजा म्हणतात".

          छत्रपती शाहू महाराज यांच्या या सर्वव्यापक कार्यामुळेच कानपूरच्या कूर्मी क्षत्रिय समाजाने त्यांना 'राजर्षी',  हि पदवी बहाल केली.

              छत्रपती शाहू महाराज यांच्या  लोकशाहीवर आणि समानतेवर आधारित राज्य निर्माण केले. त्यामुळे जातीवादी समाजकंटक लोकांनी महाराजांना जीवे मारण्याचा प्रयत्न केला. पण त्यात यशस्वी झाले नाही कारण जनतेचे प्रेम आणि प्रार्थना त्यामुळे ते सुखरूप राहिले. त्यांना विविध कारणावरून समाजामध्ये बदनाम करण्याचा अपप्रचार करण्याचा खूप प्रयत्न केला गेला पण शत्रूंचे सारे प्रयत्न विफल ठरले.

 

            " एक वेळ गादी सोडीन पण बहुजन समाजाच्या उद्धार करण्याचे कार्य सोडणार नाही" असे महान विचारवंत सामाजिक क्रांतीचे अग्रदूत समाजाचे कार्य करणारे,  महाराष्ट्राचे शिल्पकार लोकशाहीवादी समाजसुधारक इतिहासातील एक अमूल्य रत्न छत्रपती शाहू महाराज यांचे ६ में १९२२ रोजी निधन झाले. 

             ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे

 ©️✍️Savita Tukaramji Lote 

शीर्षक :-  दलितांचे कैवारी सामाजिक क्रांतीचे अग्रदूत छत्रपती शाहू महाराज 

*अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा *

Thank you

******************///////////////////////

अबोल बोली

***  अबोल बोली ***

पानांच्या साजेमध्ये सजली 

अबोल फुल 

अव्यक्त भावना न संगे

व्यक्त होताना 

लपविली जाई 

मौन स्वरूपात  अबोल श्वास  

दाटलेल्या संवेदनाचा 

अबोल बोली

मनपानांत साजे मध्ये

लपवूनी

पानांच्या साजेमध्ये 

सजली 

अबोल फुल...  फुले!

                ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे

 ©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  * अबोल बोली *

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

* अबोली *

***  अबोली ***

व्यर्थ न बोली 

अबोली फुले 

गुच्छासंग

तू झाली अबोली 

हृदयातील भावनेसोबत 

लावावी लागली 

एकांताची पैज, 

जेव्हा तू झाली अबोली 

नाजूक इवलीशी 

अबोल मन भावनेने

          ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

 ©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  *  अबोली *

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

🌹🌹 रात राणी 🌹🌹

             अंगणात बहरलेला रातराणीच्या झाडा कडे बघुन तिच्या मनामध्ये तिच्या प्रियकरा सोबत घालविलेले क्षण आठवतात. बहरलेल्या रातराणी सोबत. कविता स्वलिखित आहे. आवडल्यास शेअर करा

 🌹🌹 रातराणी  🌹🌹

बहरली नभागणी  

दरवळत चोहीकडे 

सुगंध गंध जपला 

टिपूर चांदण्या संग 

शब्द न मज सापडे 

धुंद मनाला... ओठी 

भाव मज घेऊन जाई 

बहरलेला रातराणीसंगे 

स्पर्श सुखावला क्षणी 

लाजत प्रियासंग

आतुरलेले क्षण  

जिवलगासोबत तरल 

भावनेचा सुगंध दरवळे 

अंगणात मनातील 

फुललेल्या नजरभेटीचा 

रातराणीसोबत 

बहरली नभात 

फुलली अंगणात 

रात्र चांदण्यांच्या स्वप्न फुलात 

थेंबांच्या सरीसोबत 

मनवेडे माझे तुझे 

बहर सुगंधी गंधा सोबत 

आठवणींचा फुललेला 

रातराणीच्या फुलांसोबत

           ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे  

 ©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  //////   रातराणी  /////

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

** कोरडा पाऊस **

*** कोरडा पाऊस ***

कोरड्या वाटेवर भेटला 

आज मज ओलापाऊस 

आठवणीचा 

दाही दिशा ओलावून 

टाके जुन्या पावसासोबत 

मनातील आत 

सुकलेला पाऊस परत 

गारवासोबत भिजवून 

टाके कोरड्या वाटेवर 

भेटलेल्या 

आठवणी ओलापाऊस 

कोरड्या वाटेवर भेटला 

आज मज!!!

             ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

 ©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  ** कोरडा पाऊस ***

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

* माझ तुझ नात*

*** माझ तुझ नात***

माहित आहे मला 

वटपौर्णिमा आहे आज 

अजून ही लक्षात आहे 

त्या रात्रीची ती गोष्ट 

तू बोलून गेला 

मी तुझी अर्धांगिनी 

जन्मोजन्मीची सोबती 

हातात हात घे 

विश्वासाने, तो विश्वास 

अजूनही विश्वास आहे 

माझ्या मनातील सावित्रीला 

गरज नाही रुढी प्रथा परंपरांची 

आपण त्याच  क्षणी बांधलो 

गेलो साता जन्माच्या गाठीत 

तू माझा मी तुझी मनाने 

वड हे प्रतीक आपल्या प्रेमळ 

नात्यांचे! फुललेल्या प्रेमाचे 

मी तुझी सावित्री 

तू माझा सत्यवान 

फक्त विश्वास वटवृक्षाच्या 

सावलीत ...

माझ तुझ नात निराळे

          ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  माझ तुझ नात

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा आवडल्यास शेअर करा.

Thank you

----------------------------------

*** सावित्री असेल तर ***

        *** सावित्री असेल तर ***

तयार झाली नटुन आज 

परत एकदा सावित्री होण्यासाठी 

वटवृक्षाच्या झाडाला सुताचा 

धागा गुंडाळण्यासाठी गर्दीत ...

आपली वाट काढत 

घराघरातील सावित्री 

गुंडाळले जाता आहे धागे 

उपवासापोटी साताजन्माच्या 

आरक्षणासाठी!! 

आणि सत्यवान मात्र मजेत 

सोप्यावर बसून खात 

नात्याची गंमत वेगळी 

सावित्री सत्यवानाची वर्षानुवर्ष 

सावित्री साताजन्म हाच

सत्यवान म्हणी हा जन्म पुरा 

रेशीम नाते हे जन्माजन्मांची 

गुंडाळला धागा टिकविल नाते 

कोणत्याही परिस्थितीवर मात देईल 

नाते टिकविण्यासाठी युद्ध करेल 

कुणाशीही ...

आधुनिक सावित्री !

सत्यवान लक्षात ठेवत आजचा 

धागा... गुंडाळलेला वर्षभरतरी 

बघ मन कळेल तर  

आपल्या सावित्रीचे !

सुखात ठेव नेहमी 

दुःखातही सोबत दे

साताजन्म पाहिला ना कुणी 

फक्त आताचा जन्म आजचा दिवस 

आताचा क्षण लक्षात ठेव 

जमलं तर सत्यवान हो सावित्रीचा 

ती सावित्री असेल तर!!

                 ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

 ©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  सावित्री असेल तर 

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

*** आधुनिक सावित्री ***

***  आधुनिक सावित्री ***

वडाला माहित असेल का रे

किती वर्ष झाली फेऱ्या मारतांना 

पण, तुला सांगू एक...

नको त्या परंपरावादी रुढी प्रथा

आजच्या क्षणाला,

वटपौर्णिमेच्या साताजन्माचा 

तू ऑफिस मध्ये जाताना म्हणतो 

नीट राहा काळजी घे 

हे पुरे आहे साता जन्मासाठी 

तू लक्षात ठेवतो मला 

मी घरी आहे गृहलक्ष्मी 

या नात्याने संसार सांभाळतांना 

तुला नको असते नवीन वस्तू 

मिस्किलपणे हसत म्हणतो 

घे तुझ्यासाठी एखादी दागिना 

कोणत्या तरी दिवाळीला तेव्हा 

तू माझा सत्यवान असतो 

खडूस खोडकर आणि प्रेमळ 

राहू दे आज नको देऊ डब्बा 

थकली तू ...तापाने. करतो मी!! 

तेव्हा तेच फक्त माझ्यासाठी 

अभिमानाचे सौभाग्याचे प्रतीक 

ते शब्द... फिके पडतात;

सर्व सौभाग्याचे अलंकार 

त्या क्षणांना!

भांडते मी ...

सतत बारीक-सारीक कारणाने 

तेव्हा तू जवळ येत बोलतो 

sorry, आवरतो मी पसारा 

तुझा -माझा Love you 

तू मला जवळ घे

तेव्हा विसरते मी माझ्यातील 

आधुनिक स्वतंत्र सावित्री,

तुझ्याजवळ येत 

मी ही बोलते sorry  

पण एक सांगू मला आवडते 

तुला रागवायला ...तुझ्या मिठीत 

येण्यासाठी !!

मग कशाला सात फेऱ्या आणि उपवास   

मी आधुनिक स्वावलंबी सावित्री 

तू आधुनिक स्वावलंबी सत्यवान 

आपले नाते विश्वासाची सप्तपदी 

ऊन पावसाळा झेलत सुख दुःखात

उभा संसार

तू माझ्याच तर सावलीही माझीच 

वटवृक्षसारखा संसाराची !

तुझ्या माझ्या संसार वटवृक्षाला सावली 

माझ्या -तुझ्यातील सावित्री सत्यवानाची 

विश्वासातील विश्वासाची 

साताजन्माच्या रेशीमगाठी !!!!!

              ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

 ©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  ***आधुनिक सावित्री ***

कविता नक्की शेअर करा.

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

बाबाआजोबा

             आई वडील आपल्या भूमिकेतून नवीन भूमिकेत येतात. मांडीवर नातू खेळत असते, त्यावेळी कठोर असलेले बाबा 

बाबाआजोबांच्या भूमिकेत त्याविरुद्ध असते. ती भूमिका मांडण्याचा प्रयत्न या कविते केलेला आहे. कविता स्व लिखित आहे.

***  बाबाआजोबा  ***

माझे बाबा झाले 

आता माझ्या मुलाचेही 

झाले बाबा त्याच 

भूमिकेत ...

शाळा सुरू झाली 

पुस्तक हातात आणि 

बाबाच्या हातात परत 

पाटी लेखणी ...एबीसीडी 

बाबा शिक्षकाच्या भूमिकेत 

तरी प्रगती पुस्तक नाही 

खिशात चॉकलेट लॉलीपॉप 

बालपणीच्या सर्व आठवणी 

सांगतात कथेच्या स्वरूपात 

माझ्या... 

डोळे भरून येतात 

नकळत जुन्या आठवणींना 

उजाळा देताना

नव्या कोऱ्या आठवणी 

गोळा करताना 

बाबाआजोबा होताना 

सुगंध आईपासून बाबापर्यंत  

बाबांपासून बाबाआजोबा पर्यंत 

वेगळा नियम खेळाचा 

बाबाआजोबांचा !!!

नवीन भूमिकेसाठी पण तोच  

बाबा आता प्रेमळ ...नातवांचा

आभाळाएवढे प्रेम करणारा 

माझा बाबा 

बाबाआजोबा होताना!!!

         ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  बाबाआजोबा  

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

बाबा

            मुलांच्या आयुष्यात बाबा आई हा अविभाज्य घटक असतो. आई प्रेमळ असली तरी बाबा नेहमीच कठोर भूमिकेत वावरतात त्या सर्व बाबांसाठी "बाबा", ही कविता स्वलिखित आहे

***   बाबा  ***

मनाचा आधार असतो 

तटस्थपणे... आपला जन्मदाता 

वेदनेची चाहूल त्याची 

श्रमाची धार त्यांची 

आपल्या भविष्यासाठी 

दडपणशाहीत प्रेम आहे अपार 

पोटच्या गोळ्यासाठी 

आभाळमाया.. जन्माची 

शेवटच्या श्वासापर्यंतची 

तो बाबा आहे ...

खचलेल्या पोरांचा आधार 

बाबांच्या दोन प्रेमळ शब्दांनी

आईच्या प्रेमळ स्वभावाला 

बाबा वाघासारखा 

तरी मृदू नारळासारखा 

फणसातील गरासारखा 

थरथरत्या हातात पुस्तक 

आणि परत शाळा... बाबांची

आपल्या डोळ्यातील स्वप्ने 

प्रथम रुजविणार  

तो बाबा आहे ... 

स्वातंत्र्याची चाहूल देणारा 

तो बाब आहे... 

जीवनाला संस्कारित पण

कठोर नियमांचा अनुभव देणारा 

तो बाबा आहे...

आपल्या स्व ची जाणीव देणारा 

आपला बाबा आहे ...

आपला बाबा आहे!!!

            ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

 ©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- ** बाबा  **

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

सुगंधी फुलपाखरू

    

             रातराणी चे झाड फुलते आणि त्याच्या सुगंधाने वेडावलेले फुलपाखरू फुलांना स्पर्श करतो त्यावर सुचलेली हि स्वलिखित कविता...

     ***  सुगंधी फुलपाखरू  ***

हतबल करीती फुलपाखरांना 

सुगंधाने ...रातराणी 

गळून पडे, अलगद स्पर्शाने 

फुलपाखरांच्या पांढराशुभ्र 

रातराणीचा प्रवास 

फुललेल्या चांदण्यात हळूच 

उजेडात....

ओसरतो मन गंध 

बहर धुंदी 

उरतो ...फक्त पाकळ्यांची 

सुबक रांगोळी 

धरणीवरती 

थकलेली गंधहीन

प्रवासाची.... 

बेधुंद निशा

           ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

 ©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  सुगंधी फुलपाखरू 

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

  

*************************************

स्मरण

****  स्मरण  ****

आकाशी चंद्र तारे

सभोवती अंधार 

काळोखात शून्यनजर 

अबोल प्रकाश 

शांत लपलेला

काळोखाच्या रात्री त्या 

आपसूक स्मरण येती 

स्वप्नाची स्वप्नमाळ 

उत्साह ... मनी दाटुनी 

स्त्रोत 

लाटांचा मनातील 

आकाशी चंद्र तारे 

सभोवती अंधार

          ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  स्मरण  

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

===========================

***** जगा *****

          *****   जगा  *****

जीवनातील प्रत्येक क्षण 

आपला असेल असे नाही 

म्हणून जगा मनसोक्त 

स्माईल चेंडूसारखे 

स्वच्छनिर्मळ पाण्यासारखे 

प्रत्येक क्षणाक्षणाला 

कोणत्याही वादळात... 

कोणत्याही आनंदात...

        ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-   *****   जगा  *****

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

सकारात्मकता

                  आजूबाजूची परिस्थिती इतकी नकारात्मक झाले आहे की अशा स्थितीमध्ये सकारात्मक भावना माणसाला शोधत आली तर काय होईल ही परिस्थिती शब्दात मांडण्याचा प्रयत्न केलेला आहे 'सकारात्मकता' ,या स्वलिखित कवितेत...

  ***  सकारात्मकता ***  

माणसाला शोधत आली 

सकारात्मकता तर काय होईल 

असे वाटून जाते 

सभोवताली फक्त नकार 

भय तणाव चिडचिड 

आणि मात स्वतः स्वतःवर 

करण्याची विचारांनी आपली 

सकारात्मकतेने शोधलेस आपल्यास 

या भयावह अंधार चांदनी रात्रेत

गोष्टी होतील सोप्या 

विचार सोबत देतील संघर्षात 

सकारात्मक... 

हरण्याची भीती नाही 

गमावण्याची चीड नाही 

प्रत्येक गोष्टीला संधी 

नवनिर्मितीची ...

जिद्द ध्येय एक नवीन 

संधी पुढील पाऊल 

पुढे जाण्याची 

मागील पाऊल सोबत 

येण्याची ....

येणा-जाण्याचा 

खेळ चालू सकारात्मक 

फक्त विचार सकारात्मकतेमुळे

        ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

 ©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  *सकारात्मकता *

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

/ मन माझ आता /

               "मन माझ आता, " ही कविता स्वलिखित आहे. प्रेम विरहानंतर मनामध्ये आठवणींचा बाजार असतो. मनातली चलबिचल आणि मन नाजूक आठवणी घेऊन जातात. जुन्या आठवणींसोबत नाजूक  भावनेवर ही कविता आहे .

         ///   मन माझ आता  /////

आठवांच्या गावात जाता 

मन भरून येत❤

तेव्हा कडेला 

पाणी दाटून येत 

तळरेषेकडे बघत हातातील 

मन उदास होत जाते 

💔💔💔

कधी हाच हात -हातात 

घेतला होता 

आणि आभाळाएवढे 

मन दाटून आले 

आठवांच्या गावात जाताना 

फाटून येते मन!!

        ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  / / मन माझ आता  //

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

---------@@@---------@@@------

** मोकळा श्वास ***

       अजूनही समाजव्यवस्थेत स्त्रीला दुय्यम स्थान दिले जाते. अशा समाजव्यवस्थेतील मानवी प्रवृत्तीला स्त्री ,"मोकळा श्वास" घेऊ द्या. मला ही या प्रगतीच्या पायवाटेवर स्त्री म्हणून जगू द्या!! माणूस म्हणून जगू द्या !!आपल्या अधिकार आहे  हा.  मोकळा श्वास या स्वलिखित कवितेमधून मांडण्याचा प्रयत्न केलेल्या आहे

***   मोकळा श्वास  ***

झाले गेले विसरून 

जाऊ आता द्या 

मज मनमोकळा 

श्वास जगण्याचा 

व्यापलेल्या यातनेचा

घरसंसार स्वप्नांची 

चाहूल लागण्याची   

मुभा द्या...मोकळा श्वासाला

प्रेम नाही गुलाबी 

त्यात फक्त आसवे 

केसातील अन् 

किळसवाणे शब्द 

नको आता ...

मोकळा श्वास घेऊ द्या; 

येऊ द्या माळलेल्या

स्वप्नअस्तित्वात 

कधी तरी वाटू द्या 

मी माणूस आहे स्त्री  

जन्माची न अबला 

परके करा, आता मला 

गालातल्या गालात तरी 

हसू द्या मोकळा श्वास 

होऊ द्या 

खळखळून हसण्यासाठी 

मोकळा श्वास जीवन 

आनंदाचा स्त्रीजन्माचा  

मी पणाचा!!

            ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  **   मोकळा श्वास  ***

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

×*******×********×********×*******×

समजून

            आयुष्याच्या ताटावर सुखदुःखाचे गाणे कसे चालू आहे ही भावना मांडणारी ही कविता.... कविता स्वलिखित आहे.

//////   समजून ///////

दुःखाचे ताट सोबत आहे 

                 सुखानंतर 

नशीब तर चालू आहे 

           दुःखानंतर 

डोळस मांडणी सुखदुःखाची 

               चालूच आहे 

सारे शब्द वेदना आनंद 

            एकसुरी आहे 

फक्त सोबत नाही 

         आयुष्याचे स्वप्नतारा  

फाडून जात आहे त्यांना सर्व 

           भावनेचे ताट 

संवेदनाहीन करून गुंडाळली 

              जात आहे 

दुःखाचे सुखाचे ....

              ताट समजून.

           ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- समजून 

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

*************************************

प्रेम

❤***  प्रेम ***❤

गारवा आज जास्तच 

नव्या जोशाने...

नव्या उमेदीने... 

प्रेम गारवा मनाला 

भिजून देतो 

बहरतोया मजसंग 

पुन्हा नव्या रुपात 

तहानलेल्या कुशीतील 

फुललेल्या श्वासांचा ❤

......गारवा आज जास्तच 

          ©️✍️🏻सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- प्रेम ❤

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

शब्द

         शब्द ही कविता माझ्या मनातील शब्दांबद्दल असलेल्या प्रेमावर स्वलिखित लिहिलेली आहे शब्द माझ्यासाठी काय आहे हे शब्दात मांडण्याचा प्रयत्न केलेला आहे.

*****  शब्द *****

माझ्या शब्दांना साद

देत चालत राहा 

माझ्यासोबत 

शब्दांची माळ गुंफेपर्यंत 

बोलत राहा माझ्याशी 

माझ्यातील भावस्वप्नांसोबत

तू माझी प्रीत आहे 

तू माझा भावरंग आहे 

प्रतिमा तुझीच मनाला 

प्रतिभा तुझीच विचारांना 

लेखणी माझे प्रेम आणि 

तू माझा आरशा

छंद तुझ्या सोबत भिजण्याचे 

गंध माझ्या मनाला तुझाच ...

नियती ...तू 

स्वाभिमान... तू 

कुंभमेळा... तू 

आशावाद ...तू 

संपत्ती ...तूच माझी!! 

शब्दमाळेत गुंफल्यानंतर 

मौनालाच अर्थ तुझ्याच

वाचतोया भिजतांना 

रुजावे शब्दरूपी जीवनाला 

सोबतशब्द असावे 

माझ्या शब्दांनाही शब्दांनी 

साथ देताना माझ्या जीवनाला!!!

             ✍️©️सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- शब्द 

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

*अबोली हसली *

*****    अबोली हसली *****

अंगणात फुलता फुलता 

आज कुंडीतही फुलली 

हसली उगवता सूर्यसोबत 

हसली पानांवरील दवबिंदुसोबत 

मनाच्या आत अबोल झाली 

तरी स्वप्न रंगविली 

तेज सूर्यकिरण्यांसोबत 

झाली सांजवेळ... परत हसली 

गोड ...मावळतीच्या 

उधाणलेल्या रंगासोबत 

रुसून बसली अंधारात 

अबोल होऊनी रात्रकिडण्यांसोबत 

नव पहाटेच्या सप्तसुरांची 

रंग उधाळणीसोबत

बोल होतास 

परत फुलली अंगणात...

कुंडीत...

अबोल नजरेने सूर्यासोबत 

अबोल होऊन 

अबोल हसली !!

         ©️✍️सविता तुकाराम लोटे 

✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- अबोली हसली 

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

   

           ************************************

वेळ ( Coronavirus poem )

    

             जागतिक महामारी कोरोना व्हायरस ( Coronavirus)  कधीही कुणालाही गर्दीच्या ठिकाणी किंवा सोशल डिस्टंसिंगचा वापर न केल्यास होतो त्यावर सुचलेली कविता ,"वेळ".

       *** वेळ ***

कधीच कुणासाठी थांबत नाही 

वेळेचे चक्र आणि वेळ, वेळेनुसार 

चला. पण परिस्थिती समजून - उमजून 

काळ वैऱ्याची आहे 

दिवसाही ...रात्रीही...गर्दीचा 

कोणत्याही स्थितीत....

कधी घाव घालेल माहित नाही 

म्हणून जपून चला 

आत्ताच 

या क्षणाक्षणाला 

विचार करा नियतीघाव घालेल 

तर !!

आपआपली जपून पावले टाका 

आयुष्याच्या परिस्थितीनुसार 

वेळेनुसार जिंका वेळेला 

आत्ताच ...

श्वास चालू ठेवण्यासाठी...

सूर्योदय बघण्यासाठी....

आपली माणस आपल्या डोळ्यांनी बघण्यासाठी!!!

            ✍️©️सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- वेळ (Coronavirus Poem)  

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

हायकू

                        1

                     2

                     3

                        4

         

                   5

         

                       6

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- हायकू

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

-----------@@@@@@@-----------

फुंकार ****

***  फुंकार  ****

वाट बघता- बघता वाटत 

होते मनस्वी फुंकार मारावी 

पुन्हा कदाचित येईल 

सुखद जगायचे क्षण 

          गेलेले दिवस येणारी वाट 

         जखमांना फुंकर घालेल वाटत

         अर्धवट रस्त्याच्या कडेला 

        आयुष्याच्या ...

मिटून जाईल तो क्षण 

कोणत्याही क्षणी नव फुंकराने

जपले जाईल स्पर्श अलवार 

स्वर्गसुखाचा ...नवभेटीने !

             फुंकर बंधनाने 

            सुखद जगायचे क्षण 

           अर्थशून्य; वाटेल गेलेले 

          दिवस ...

सुखद क्षण पावलेने

फुंकार मनस्वी फुलो-याच्या

सुखद क्षणाने... 

सुखद क्षणाने...

                 ©️✍️🏻सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  फुंकार

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

ती आली

 *** ती आली ***

तू आल्यावर 

मनात दाटे

सप्तसुरांची ज्योत 

वाऱ्यासंगे...

गवतफुले बोले 

निरागस गाणे 

ती आली...ती आली

हसूनच..!😃😃😃

         ✍️🏻©️सविता तुकाराम लोटे **

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- ती आली

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

       

हायकू

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- हायकू

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

       

हायकू

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- हायकू

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

       

हायकू

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- हायकू 

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

       

हायकू सकारात्मक

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-हायकू

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

       

हायकू

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- हायकू

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

       

हायकू

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- हायकू 

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

       

आपुलकीने

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- आपुलकीने

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

       

आपुलकीने

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- एक  अनामिक ओढ आपुलकीने

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

       

आत्मसन्मान

*****  आत्मसन्मान  *****

पायात अजूनही ताकत नाही 

या पुरुषी समाजव्यवस्थेला पायाखाली 

चिरडून टाकण्याची

मनात प्रश्न येतो खरंच आपण 

21 व्या शतकात  

प्रश्नालाही प्रश्न पडतो खरंच 

शून्यवत आहे का हे 

जग अजूनही त्याच समाजव्यवस्थेत? 

उत्तराची माळ गुंफत 

प्रश्नाच्या प्रश्नालाही उत्तर 

आहे ....!

बाबासाहेबांच्या संविधानाने 

दिली शक्ती, पायात... 

फुलांच्या शाळेने स्वाभिमान!! 

वेचीत आहो आम्ही स्वप्नाचेफुले 

अभिमानाने उच्चपदस्थ होऊनी...

सन्मानाची चाल चालती 

समाजव्यवस्थेच्या उंच झोका होऊनी 

हिरकणी कालची गुलामव्यवस्थेचे 

हिरकणी आजची...

मुक्त समाजव्यवस्थेची.... संविधानाने 

मानसन्मान उंचावती 

क्षणोक्षणी....

स्त्रीयांच्या आत्मसन्मानाची !!!

                      ✍️©️सविता तुकाराम लोटे 

©️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- आत्मसन्मान

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा 

Thank you

----------------------------------

       

आपुलकी

*****   आपुलकी ********

          रुसवे-फुगवे ,प्रेम विश्वास -अविश्वास , प्रामाणिकपणा ...नकळत अश्रुंसोबत अनेक भाव विश्व निर्माण झालेले शब्द.  त्यातील भावना त्या सर्व भावनेला कुठेतरी अर्थ असतो .भावना असते... शब्द असतात.... त्या आपल्याला सहजतेने समजू शकते.  पण आपुलकी ही भावना खरंच मनात रुजविली जाते आणि ते रोपटे सहज निर्माण होत नाही; तर त्याला मनातून रुजवावे लागते. आपुलकी साठी कायमची ओढ निर्माण करावी लागते.आपुलकी ही प्रेम या शब्दाच्या अलीकडे आणि प्रेम या शब्दाच्या पलीकडे असलेले नाते.

             आपुलकीसाठी सहवास हवा असे नाही.  ओढ  निर्माण झाली की ती मनातल्या कोणत्याही भावनेला आपलीशी करून ठेवते. खडतर प्रवास ओळखीच्या क्षणाला ....सुखाच्या दुःखाच्या  क्षणाला...मनातलं खोल डोहात... आपुलकी असली की ती जाणवते न सांगताही. शब्दांचा खेळ चालू राहत नाही .तरी ती पोहोचते दुसऱ्या पर्यंत सहज ;आपल्या देहबोलीने खोल  गर्तेत ...उधाणलेल्या मनात साठविण्यासाठी !!!

 ती मातीची असली तरी आणि मातीविना असलेल्या सर्व रेशीमबंधात.

           ओळखी अनोळखी क्षणांचा साक्षीदार असते .'आपुलकी, मनातल्या आतल्या कप्प्यात साठवून ठेवलेली. आयुष्यात की मौल्यवान गोष्ट आपुलकी आपल्याजवळ असेल तर..आनंद,सुख,महत्वकांक्षा,उगवणाऱ्या दिवसाला सोबत आणि मावळतीच्या क्षणापर्यंत विनामूल्य मिळत राहते. 

               समाधानाचे गणित आपुलकीवर अवलंबून असते .अशी कितीतरी वेळ वाटून जाते . अलगद पाठलाग करावा असे वाटते. मग आपुलकीचा नाटकीय प्रसंग स्वतः होता तयार करून आणि फुलपाखरासारखे फिरावे असेही वाटून जाते पण संस्कार आडवे येतात.  

          संस्कारमय मनाला पण तसे आपलपोटे आणि स्वार्थी विश्वासघाती व्यक्तींसाठी मनुष्य प्रवृत्तीचे नियम लागू नाही . नाटकीय पद्धतीने ते आपल्यासाठी आपुलकी निर्माण करतात; इतरांच्या खांद्यावर नकारात्मक तिची रेष निर्माण करून, सरड्यासारखे रंग बदलत फिरत राहतात. उगवत्या मावळत्या क्षणाला आणि कोणत्याही क्षणाला!!

            क्षणभंगुर मृगजळामागे ही नाटकीय प्रवृत्ती धावत राहते... सतत धावत राहते. सुखाच्या राशीवर लोळण घेणे यासाठी खळखळून इतरांवर हसण्यासाठी... जीवन माझे इतरांना खेळविण्याची या प्रवृत्तीनुसार आणि अशा व्यक्तीने आपुलकी दाखविणारा ला माहीत नसते की ते त्यांच्या हाताचे त्यांच्या नाटकीय भावनेचे कृत्रिम अश्रुंचे खेळणे आहे . त्यांच्या मनातील स्वार्थी भावना पूर्ण करण्याचे आपल्याकडील आपुलकीने!

          स्वप्नाचे डोंगर चढत राहतात कृत्रिम भाव भावनेवर इतरांच्या आपुलकीने आणि आपुलकी दाखविणारा फक्त हसत राहतो. आपल्या सहज प्रवृत्तीने आपल्या चांगल्या संस्कारांनी जीवन जगण्याच्या चांगल्या प्रवृत्तीने आतला माणूस जागा करून बसतो त्याला हरवू देत नाही.  कोणत्याही नाटकीय व्यक्तीसाठी सुद्धा आपुलकीने.

       असो, आपुलकी मध्ये संवाद हा आपलाच आपल्याशी असतो. जोडलेली नाती आपली असते. रक्ताच्या नात्यात कुणीही काही नाती आपुलकीने अधिक जवळ वाटतात. आपुलकी ही आपलाच सभोवताली असलेल्या विश्‍वासाची असते. 

असे काही ती सहज मिळू शकतो. कोणतेही नाते नसली तरी... त्यांना कुठल्याही गिफ्ट पेपरची म्हणजे नात्यांची याची जोड लागत नाही.  

          तर काही व्यक्ती असतात की त्यांना काहीतरी ना ते लागतात तर त्यांच्यामध्ये आपुलकी निर्माण होते. कधी स्वार्थी प्रवृत्तीची ...कधी प्रेमळ प्रवृत्तीचे ...तर काही मित्र मैत्रीण जिवलग .... मानलेले मामा काका जिवलग ...मैत्रिणी एका तालातील ही ही आपुलकीच!!

आपुलकी निर्माण होत राहते 

आपल्यात आपल्यातील नात्यांमध्ये 

अशा व्यक्ती प्रवृत्तीने 

त्याला अर्थ द्यावा...

इतरही व्यक्ती असतात हे गृहीत 

धरूनच मोकळे सोडावे...

कोणत्याही स्थितीत आपुलकीवीणा 

त्यांच्या सुखदुःखाच्या छायेसोबत !!!

     

        आपुलकी अनेक भूमिके मधून आपल्यापर्यंत पोहोचत राहते. आपुलकी चा खरा चेहरा ओळखावा न चुकता आयुष्यात कधी कधी असे शरण येतात की वाटत राहते खरंच स्वप्न किती वेड्या अशा दाखवीत असतात.   

        आभाळापर्यंत नेताना...त्यापलीकडे नेताना... जगणे सुखकारक करतात... नव स्वप्न.. नवी उमेद..नवीन श्वास... नवीन आधारस्तंभ नवीन शांतता नवीन चेहरा मागील भावना नवीन चेहरे सांभाळताना किती समजून घ्यावे लागते. जगण्यातील त्यांच्या चैत्र श्रावण शब्द - निशब्द भावना मूकवाणी आणि बोलते डोळे नवीन निर्माण होते.

           नवीन जुन्या सावल्यांच्या खेळात सोबत असलेली आपुलकी त्यावेळी आपल्या पदरात पडत राहते त्यावेळी वाटून जाते खरंच आपण आपल्यापुरतं जगत असताना या प्रेम रुपी आपुलकीला किती महत्व द्यायचे. पुन्हा त्यात ....काटयांचा संवाद निर्माण झाला तर? परत त्याच प्रेमळ आपुलकीने स्वतः स्वतःचे भांडण भांडणे चालू होतात. 

        हरवलेली आपुलकी असे वाटत राहते . पण त्या क्षणाला ती जीवंत ही वाटत राहते . नको नको वाटते टाळणे अशावेळी त्या तरी टाळत असतो वैतागत असतं सतत माघार घेत असतो पावलोपावली सतत तोच विचार तेच शब्द आणि वादविवादाचे ( भांडणे)  शब्द पण त्यातील आपलेपणाची आपुलकी सतत जाणवत राहते पण का विकोपाला गेली नाती... नाही? ....नाते नसलेली!! जपून का  ठेवावी वाटते; वर्षानुवर्ष झाली तरी. आंधळा आपुलकीने त्यांच्या मनातील ओलाव्याने निर्माण झालेली!

 

 मन ओले होते त्याच आठवणी        आठवणींच्या हिंदोळ्यावर 

झुलताना मनमोकळे होत राहते 

त्याच फांदीवरील शब्दांनी 

मनातील निर्माण झालेल्या 

आपुलकीने। !!!!

        शेवटी आठवणी उरतात आपुलकीनेच भावना कोरड्या होत नाही शब्द मागे रहात नाही आपुलकीने आयुष्यात अशी नाती खूप कमी असतात आपुलकीची नाते नसलेली -असलेली मनातील ओलावा निर्माण झालेला असतो पण शब्द विरोधी सतत विरोधी आपुलकीचे बीज मनात रुजलेले असतात. 

            सर्व शब्द... भावना ...आशा.... झुरणे...आनंद ...गोड शब्द... निस्वार्थ भावना ...अगदी सहज शब्दविना... अपूर्ण विचारशक्तीला... पूर्णत्वाकडे निरंतर थांबवत असलेली आपली प्रवृत्ती... सवय ...तीही आपुलकीनेच निर्माण होते .त्यावेळी कळत नसते त्या व्यक्तीला.... ती ओढ प्रेम असावे असे नाही.... ती ओढ मित्र मैत्रीण या नात्यात गुंफावे इतकीही नसते. ती सवय नसते.... ती निरंतर आपल्याला आपल्या पर्यंत आणि समोरच्या व्यक्तीपर्यंत पोहोचविणारी.

              आपल्यातील आपुलकीचे बीज रोपटे असते ती थांबत नाही.... ती जडत नाही... ती वाढत नाही... ती जोडत नाही... ती  इच्छा  नसते...  ती मनामधून फुललेली खूप पवित्र भावना असते. तिला Delete करता येत नाही  एक्झिट करता येत नाही की तिला Save ही करता येत नाही .आपण जपत राहतो, मने एकमेकांची वाद स्वरूपात... कळले तर इतरांना या भावनेने!! जपत रहातो स्वतः स्वतःला आणि समोरच्या व्यक्तीलाही त्याच अबोल आपुलकीने . परिस्थितीच्या विरोधाभास आता नवीन माळ गुंफत संघर्षाची... नवीन अनुभव सांगत... व्याकुळ नयन भावनिक आपुलकीने!!

         

        रिक्त झालेली... आपली मने !रिक्त झालेली... आपली शब्द सावली! रिक्त झालेली... डोळ्यातील आसवे! रिक्त झालेली... वेदनेची गोष्ट आपआपली! रिक्त झालेली... विचारांची लाट! रिक्त झालेली... अधुरी नाते.... पण ते रिक्तपण आपल्यातील आपुलकीला जोडून ठेवते.

             अधुऱ्या नात्यांना परक्यापणाकडे सोडून देतो. कारण ही आपुलकी आपल्या मनातील आत आपलेपणा मुळे निर्माण झालेली असते. आपल्याही नकळत फुललेली ही आपुलकी आयुष्यात सर्व किमती गोष्टी सर्वात मागे असते. पण सर्वात जवळ मनात साचलेली असते. ओळखते  ती आपल्यातील प्रेमळ आपुलकीला शोधावे लागत नाही. त्यांच्यातील आपल्या आपलेपणाला. 

            मलम लावावा लागत नाही. हसण्याचा... मलम लावावा लागत नाही लपवलेपणाचा... मलम लावावा लागत नाही ओळखीतील शब्दांचा... मलम लावावा लागत नाही पुन्हा फांदीला नवपालवीच्या... मलम लावावा लागत नाही फितूर झालेल्या श्वासांना !!  मलम लावावा लागत नाही शेवटचे कधी हसू आले ...आपल्याही निरोपाचे!! हे सर्व त्या मनातील आपुलकीच्या रोपटाने होत राहते.

           कोणत्याही नात्यांशिवाय कोणत्याही खऱ्या प्रेमाची चाहूल नसलेल्या भावने शिवाय कोणत्याही विचित्र हावभावे शिवाय...फक्त आपुलकी या निर्मळ नात्यांवर ते नाते निर्माण झालेले असते.       

     

         विचित्र पण मजेदार....आधारस्तंभ....रंगहीन आयुष्यात गडद रंग पण नव्या नात्याची फिकी झालेली शब्द.... त्यांच्या आठवांच्या सोबत मनात फक्त संवाद आपलाच आपल्याशी विसंवाद असे नाही. हा फक्त विचारांच्या शब्द गुंतलेली आपुलकी की दाखविता येत नाही आणि लपविताही येत नाही. 

          आठवणींचा तो प्रसंग अजूनही मनाला विचित्र भावनेने हसण्यासाठी प्रेरित करते .आपल्या हातातल्या बांगड्यांचा  आवाज नकळत  आकर्षणाचा बिंदू त्या क्षणाला होत असतो आणि क्षणात 

हातातून निघालेली बांगडी टेबलवर!!! शंभर विचारांच्या प्रश्नांची रांगोळी सामोरी व्यक्तीच्या चेहऱ्यावर ? किती अन प्रोफेशनल स्वभाव. त्यावेळीही वाटून गेले आणि आजही वाटतं खरंच ते अन प्रोफेशनल स्वभाव होता का ?  

            एक स्त्री .... हातातील बांगड्या काम करताना आवाज तर होणार ..... त्यात काहीच विशेष नाही पण विशेष हे की चेहऱ्यावर आलेले ते हसू समोरच्या व्यक्तीच्या हे रागवलेल्या चेहऱ्यावर आलेले आणि एक आपुलकीचा शब्द;   असू द्या!!  हसायला येत अशा आठवणींचा लिहितानां येत असतो तेव्हा . शब्द किती आठवणींना उजाळा देत असते. आपुलकीने ! किंवा तोही प्रसंग 'निरोपाचा शेवटचा', निरोप...शेवटचा क्षण. 

            निरोपाचे शब्द नकोसे वाटते आणि उठून जाणारी आपली आपुलकी नकळत  निर्माण झालेली, शब्दाविना अर्थविना. शब्द कमी पडतात त्या  आपुलकीच्या नात्याला शब्द देण्यासाठी .त्या क्षणाला निरोपाला त्या आपुलकीला शब्दबंध करताना. निरोप कधीही दिला नाही त्या व्यक्तीच्या त्या आपुलकीला.

                    कोणतीही नाते  हे  आपुलकी वर निर्माण झाले तर  ते कधीही  कोणत्याही  शब्दांमुळे  कटूतेमुळे  दुःखामुळे  आनंदाच्या सुखाचा सोहळा, निरोपाच्या सोहळा,  कधीही कमी  होत नाही.  तो सोहळा झाला की  फक्त होते चिडचिड.... शब्दांची ! भावनेची  !संवादाची.  न दिसणाऱ्या  त्या व्यक्तीच्या आपुलकीच्या प्रश्नार्थक चिन्ह यांची  शब्द माळेची;  एकटेपणा जाणवत राहतो. सतत आपुलकी  दूर गेल्यामुळे. त्या व्यक्तीची  ती जागा कोणीही भरून काढू शकत नाही . कारण तो कप्पा  रिकामा होत राहतो वेळोवेळी . त्या रिकाम्या जागेला  मग समजावीत असते ,'जाने दो यार ' पण  ती जागा  मोकळी असते.  ...आठवणींसोबत.

        विचित्र वाटणाऱ्या या स्वभाव दर्शनाचे  दर्शन  विचित्र  नात्यामुळे निर्माण झालेले असते. मानवी स्वभाव.  नात्यात ओढ असते. आपुलकी असते . नात्याला रंग असते. रंगाला अर्थ असतं . ते सर्व आपुलकीमुळेच !!खरच असा काही निरोप असतो का आपुलकीला. नकळत आपुलकीतून निर्माण झालेल्या नात्यांना... समोरच्या व्यक्तीला माहित नसते रंग रंगाचे प्रकार आपुलकीच्या. पण आपल्या स्वभाव संस्कारामुळे आपण किती तुटक प्रश्नार्थक चिन्ह घेऊन समोरच्या व्यक्तीला समजावून सांगण्याचा प्रयत्न करीत असतो. आपुलकी ...आपुलकी या नात्यातील ओढीमुळे!! 

              ओढ एक अनामिक ... ओढ आपुलकीच्या नात्यातील गुढ रेषा. आपुलकीने समोरच्या व्यक्तीला हे सर्व माहीत असते. हे त्या व्यक्तीला माहीत नसते! गृहीत धरून फक्त इतरांसाठी स्वतःचे शब्द वापरले जातात. त्यावेळी आपुलकी असते कुठेतरी मनातल्या आत.  आपुलकीच्या रोपटे ओलावलेल्या .....!असो.

          एक असाच प्रसंग प्रवासातल्या आयुष्याच्या आपुलकी ही कशी निर्माण होते फक्त संवादाने आयुष्याच्या प्रवासात कितीतरी व्यक्ती भेटतात अनोळखी अनोळखी आपुलकी ही खऱ्या अर्थाने आपुलकी असते. असं वाटून जातं संघर्षाच्या त्यावेळेला फक्त दोन शब्द कितीतरी बळ देऊन जाते. अशी कितीतरी व्यक्ती माझ्या आयुष्याच्या या प्रवासात मला मिळाले.    

               संघर्षाला दोन हात करावे लागते असे सांगणारे प्रवासातील मित्र मैत्रिणी आयुष्याच्या प्रवासात मित्र झालेले एका संघर्ष वाटेवरून चालत असलो तरी पाय वाट एकच असली तरी आपल्या सोबत असलेली व्यक्ती कुठे थांबू नये आपल्याला आलेले अनुभव समोरच्या व्यक्तीला येऊ नये यासाठी सतत धावपळ करत असलेली आपुलकी. खरच प्रवास खूप सुंदर आहे आयुष्याचा.

           मावळतीच्या क्षणालाही आपुलकीने उगवत्या सूर्याचे दर्शन घडविले आहे. आजही वाटतं आपुलकी खरच ते रोपटे आहे तिथे कोणतेही बियाणे खते वापरावे लागत नाही. ते फक्त आपल्या संस्कारमय स्वभावाने निर्माण होते. आपुलकीने कितीतरी रेशीम बंध निर्माण होतात... निर्माण झाले आहे आणि भविष्यातही होत राहील.

             समजून घेणे हे जर व्यवहार शून्य समजले जात असले तरी त्यातूनच आपुलकी निर्माण होते. व्यवहार शून्य तर त्या वेळी होते जेव्हा आपुलकी नाटकी पद्धतीने प्रेझेंट केले जातात. तेव्हा नाटकीय संवाद आम्ही सांभाळतो मनाला इतरांच्या . 

     आपुलकीचे शब्द शब्दाशिवाय सतत सतत बोलले जात असेल तेव्हा आपुलकी ही मनात रेंगाळत असते. ओल्या स्पर्शाने अस्मरणीय ... अबोल ...संयमी ...सरळ सोपी भाषेत... आणि न बोलताही फक्त डोळ्यातील भाषेने.

          दुःखाचे सावट आले की अधिकार वाणी सुखाचे शब्द मिळाले की अधिकारवाणीने सांगणे आणि अंधार सावलीच्या मनातील खेळ चालूच आपुलकीने आपलाच आपल्याशी त्यांच्या चेहऱ्यावर हसू आणण्यासाठी. अजूनही आठवते ,जांभळी  रंगाचा खेळ . रंग  न आवडणाऱ्या रंगाचा तो खेळ न आवडणाऱ्या रंगाचा वापर दैनंदिन जीवनशैलीत करताना किती त्रास होतो मनाला. तो रंगाचा खेळ फक्त रंगाचा खेळ नसते ; तर तो खेळ असतो, आपुलकीचा अनामिक आपुलकीमध्ये.

            कोणतेही नाते नसते. फक्त असते एक अनामिक ओढ!  मनातील आणि तीही आपुलकीमुळे निर्माण झालेली. तोच खेळ समोरचा व्यक्ती ही त्याच आपुलकीने खेळत असतो . समोरच्या व्यक्तीसाठी जांभळी रंगाचा त्याच्यासाठी सतत बदल करत असतो . त्याच्याही नकळत स्वतःमध्ये बदल नाही त्या जिव्हाळामुळे आपुलकीमुळे विश्वासामुळे आणि त्या अनामिक संस्कारमय मनाला अधिक सुसंस्कारित करण्याच्या सतत करत असलेल्या प्रयत्नामुळे. स्वतःबद्दल करीत असते त्याच्याही नकळत समोरच्या व्यक्ती तील आपुलकीमुळे!!! या आपुलकी ला हसावे की मनात जपून ठेवावे हे कळत नाही.

          आपुलकीचे रोपटे खूप सुंदर आहे. मायेचे संघर्षाचे शब्दविना नात्यांचे अश्रू

शिवाय नयनाचे आणि प्रेमाशिवाय सर्व भावनेला जवळ आणणारे आपुलकीचे नाते. असेच नाते नवीन नाते निर्माण करीत नाही, पण नव पालवी देतात. जिव्हाळ्याच्या व्यक्तींना आपल्या स्वभाव दर्शनाने आपल्यातील एक  होऊन. नाण्याच्या दोन बाजू असतात. इतरांसाठी पण त्यांच्यासाठी हे नाते एकच बाजू असते.      

अर्थ नसे प्रेमाला 

आपुलकीच्या... नात्यांसमोर 

उंच भरारी जिव्हाळ्याची 

प्रेमाच्या पलीकडे-अलीकडे !

         

            समाज व्यवस्थेसमोर फक्त वाद विवाद हेवेदावे समजून न समजून घेण्याच्या गणितावर चाललेले. गणिते मनात रुजलेली असते. आपुलकीचे रोप हिरवेगार प्रेमाविना फक्त हसण्यासाठी बोलण्यासाठी नाहीतर आधारस्तंभ म्हणून. त्या व्यक्तीचा त्याच्याही नकळत भविष्याची जोड देण्यासाठी. प्रेमळ दोन शब्द कधीतरी कानी यावे यासाठी असावे. त्याच्यासाठी स्वतःमध्ये बदल त्या समोरच्या व्यक्तीच्या मनासारखे करताना त्याला ही यातना होत असते. पण ओलावा आपुलकीमुळे निर्माण झालेला तो त्रास कमी करत असतो.  

          प्रत्येकांच्या आयुष्यात  एक हळवा कोपरा  असतो  गुंतलेल्या मनाचा  ते प्रेम नसते  जिव्हाळा नसत त्यांना त्यात काहीच नसते.  तरीपण खूप काही असते. मनातले शब्द विचार भावना  इंद्रधनुष्यासारखे  असते. मनाला वाटतं आपण प्रेमात नाही तरीपण प्रेम रुपी भावना नव्हे त्यासारखे भावना निर्माण होतात.  

            आपुलकीला कोणतेही नाव देता येत नाही. आपुलकी खूप सुंदर आहे ते मग जांभळ्या रंगाच्या खेळाचा खेळ असो की न बोलताही सर्व काही भावना हतबल होऊन सांगणे असो की आजूबाजूला नसताना ती आजुबाजू असल्याचा भास असो. हे सर्व अनुभव घेताना वाटत राहते; आपुलकी ही सर्व भावनांमध्ये एक अशी ओढ.... आहे ती तुम्हाला जगायला शिकवते ती तुम्हाला खेळायला शिकते. विश्वास ठेवायला शिकवते... जिव्हाळा निर्माण करायला शिकविते आणि आयुष्य सकारात्मक नकारात्मकते कडे न जाता आयुष्य जगण्याच्या जीवनकलेकडे एक पाऊल समोर येत असते.

          आपुलकी  जीवनातील दोन टोके आहे .एक आयुष्याला वळण देण्यासाठी आणि दुसरे आयुष्याला  नागमोडी  वळणावरून परत  वळणावर आणण्यासाठी. आपुलकी मिळाली ....मिळते आणि मिळत राहील.

शब्दांचा खेळ नसलेला 

शब्दांची जादू नसलेली 

शब्दांचा  जिव्हाळा नसलेला 

आयुष्याच्या सापसीडी मधील 

हिरवगार पालवीला...

उन्हाळ्यातील ऊनेला...

हिवाळ्यातील थंडीला ...

फक्त आधारस्तंभ आपुलकीला!

   

           ©️✍️ Savita Tukaram Lote  

©️✍️सविता तुकाराम लोटे 

 

----------------------------------