आयुष्य एक प्रवास

*** आयुष्य एक प्रवास ***

       खरंच हा एक प्रवास आहे... आयुष्याचा!!नेहमी वाटत राहते, आयुष्याचा प्रत्येक दिवस वेगळा असतो. कधी भरभरून देणारा... कधी खाली - रिता तर कधी खूप काही घेऊन जाणारा... खूप काही देऊन जाणारा... पण तरी प्रत्येक दिवस हा नवीन अनुभव घेऊन येतो.

             प्रत्येक व्यक्ती आपल्या अनुभवातून शिकत असतो. तर कधी कधी इतरांच्याही अनुभवातूनही जगायला शिकवित असते. प्रत्येक अनुभव वेगळा असतो. अडचणी, समस्या, प्रश्न आयुष्याच्या पावलोपावली एक नवीन कोड देऊन जाते.  त्या कोड्यामध्येही न डगमगता... न खचता ...निराश न होता... त्या कोड्यांना सोडवावी लागतात.

            आयुष्याचा प्रवास सुरु झाला तो आई बाबांपासून. शब्दांची ओळखही नसलेल्या आपण सर्व तो प्रवास आईचा स्पर्श पासून सुरू करतो आणि बाबांचे तत्त्वे, नियम, नीतिमत्ता आणि मूल्यशिक्षण यामध्ये चालू होतो. 

        खर तर त्यात एक व्यक्तिमत्व घडत असते. वडील कितीही रागीट असले तरी आई इतकीच माया करणार असते. आई-बाबा आयुष्याच्या प्रवासात ते जहाज आहे तेथे अस्तित्वाची... आपलेपणाची... आपल्या असण्याची  जाणीव निर्माण करते.

 वळणावळणावर शब्दांसोबत अस्तित्व 

 देऊन जातात नसलेल्या शब्दांना 

 खर आयुष्य तेथेच चालू होते 

 एक नवीन प्रवासाचे...!!!

          आयुष्याचा प्रवास चालू होतो शाळा, कॉलेज,नोकरी, मित्र-मैत्रिणी यांच्यामध्ये..!! आयुष्याला नवीन वळण देत जातात. टप्प्याटप्प्याने अनुभवाची शिदोरी या प्रवासात खूप मिळते. कधी सकारात्मक तर कधी नकारात्मक.  

         या सर्वांमध्ये आयुष्याला खरा अर्थ देतात ते "आपले छंद". छंद आयुष्याचा प्रवासाला नवीन वळण देत जाते. नवीन मित्र मैत्रिणी भेटतात... नवीन ओळखी होतात... त्यातील काही व्यक्ती खूप जिवलग मित्र मैत्रिणी होता. आयुष्याचा प्रवास असाच चालू होतो,असाच.

          आयुष्याच्या प्रवासात जगताना स्वतः स्वतःला शिकवावे लागते.... रोज येणाऱ्या नवीन अनुभवासोबत. रोज येणारे अनुभव नको असतात. सतत प्रश्न स्वतः समस्या नको असतात.

         मेंदू बधीर होत जाते आणि आयुष्य नावाच्या प्रवास पुस्तकात फक्त कडू सत्‍य समोर येते. ते मनाला नको नकोसे वाटते. तरी समोर एक प्रश्न सत्य असलेले मनाला तोडणारे आणि मनाला कमकुवत करणारे. जगण्याच्या दिशा सतत भडकविणारे असते. 

        तरी  आयुष्य प्रवास पुस्तक ते सत्य जगताना समोर घेऊन येतात. संपलेला प्रवास परत चालू करण्यासाठी. काट्यांनी भरलेले आयुष्य फक्त एकाच क्षणासाठी सोपे होते ते म्हणजे आपली ,"स्वप्ने".

       स्वप्ने खुप असतात त्यावर चालतांना खऱ्या अर्थाने आयुष्य खूप देऊन आणि घेऊन जाते. प्रत्येकाचे स्वप्न पूर्ण होतात कधी होत नाही तरी आयुष्य प्रवास फारच कठीण आहे हा प्रवास समजला तर सरळ सोपी आणि सुंदर होत जाते. 

आयुष्यात सुंदर ओळी लिहितांना 

फक्त सजलेली शब्द नको 

तर सजलेली प्रतिभा व्हवी 

आयुष्याच्या प्रवासाची गीते 

रंगविताना...!!

      

         न समजले तर कठीण!! म्हणूनच आयुष्य प्रवासाच्या रस्त्यांनावर पावले जपून ठेवावे सर्वांनी..!! संकटे कोणते रूप घेऊन येईल कळत नाही.

         आयुष्य प्रवास कठोर परिश्रम आणि कठोर परिश्रम यातूनच जात असते. हा प्रवास चुकीच्या मार्गाने जाणार नाही याची दक्षता मात्र सर्वांनाच घ्यावी लागते. शेवटी हा प्रवास आहे. कधी अपघात होईल माहित नाही.' नजर हटी दुर्घटना घटी', म्हणून प्रवासात चांगला मार्गावरून करा.... वेळ आणि परिस्थितीचा समेळ घालून चालू ठेवा.

          कोणत्याही व्यसनापासून दूर राहा. स्वार्थ व्यभिचारी प्रवृत्तीपासून दूर राहा. वाईट माणसापासून दूर रहा. अनैतिक कार्य करू नका. समाज मान्य( संवैधानिक ) सर्व नियम मान्य करून आयुष्य प्रवास चालू ठेवा. 

       प्रगतीमार्गमधून आयुष्य प्रवास चालू ठेवा. अपयश आले तरी यशाच्या मार्गावर चालण्यासाठी सतत प्रयत्न करत राहा. कारण यश आणि अपयश हा आयुष्य प्रवासाचा एक एक विश्रांतीचा फुल स्टॉप असतो आणि तो प्रत्येकांच्या आयुष्य प्रवास पुस्तकामध्ये येत असतो.

    जगण्याच्या वाटा अनेक 

    जपण्याच्या वाटा मर्यादित 

    आयुष्य प्रवास जपणाऱ्यामध्ये 

    चालतो म्हणून जपून ठेवा 

    आपली नाते 

    आपली नाळ 

    आपले संस्कार 

    आपली नीतिमत्ता 

    आपली कर्तव्य व जबाबदारी..!!

               आयुष्याच्या प्रवासात कटकटी खूप आहे. दुःख निराशा आहे. तरी आयुष्य प्रवासात रिमझिम पाऊस ....सकाळचा गारवा मन ओलावून देणारा प्रवास सुद्धा आहे. आयुष्याच्या प्रवासात खूप गोष्टी शिकविल्या जातात. नवीन आशेसोबत नवी स्वप्न नवीन झुळूक बनवून आयुष्यात येतात.

      आयुष्यातील प्रवास नवीन नवीन अनुभव घेऊन येत असतात. म्हणूनच आयुष्याचा प्रवास करताना मनमोकळ्या पद्धतीने करा. त्यात कोणतेही हेवेदावे करू नका... ठेवू नका..!! आयुष्याच्या प्रवासात कमी-जास्त होत राहील पण सर्वांना सर्व मिळते असे नाही.

           माझ्याकडे आहे म्हणून गर्व करू नका त्याच्याकडे नाही म्हणून तोंडात येईल ते बोलू नका. कारण आयुष्याचा प्रवास प्रत्येक व्यक्तीचा वेगवेगळा असतो. कुणाच्या वाटेला तो खडतर येतो तर कोणाच्या वाटेला तो मऊ गुलाबी पाकळ्यांच्या पायवाटेसारखा येतो. ज्यांच्या वाटेला हा प्रवास आला असेल त्यांनी ते क्षण जपून साठवून ठेवा!! कारण हा प्रवास आपल्या मर्जीने होत नाही. कधी दुःखाचे सावट येईल माहित नाही म्हणून या आयुष्याच्या प्रवासाच्या या क्षणांना हृदयाच्या अतिआत अंतर्मनात जपून ठेवा.

         आयुष्याच्या प्रवासाचे पुस्तक वाचता येत नाही लिहिता येत नाही फक्त ते जगावे लागते कारण  प्रवास चालू असतो.

             आयुष्य प्रवास असंख्या स्वप्नांपासून चालू होतो आणि ते पूर्ण करण्यासाठी धडपड व्यक्तीची आयुष्यभर चालू होते कधी आयुष्य स्तब्ध करून जाते. तर कधी आयुष्य खूप मनमोकळ्या गप्पा मारीत बसते.खूप आनंदी होते. खूप दुःखी होते. नकळत आयुष्य प्रवास या दोन गोष्टीवर चालत राहते.

           मनातल्या मनाला कधीच या प्रवासात समजून घेत नाही.... समजत नाही... समजून घेण्याचा प्रयत्न करीत नाही. कारण तो फक्त आपला प्रवास करीत असतो. मात्र सोबत दुःख सोबत आनंद सोबत सुख सोबत अगणित स्वप्नांची मनसाखळी त्यांच्या या प्रवासाचे गणित मीटरमध्ये लागू शकत नाही हा प्रवास जितका सोयीचा आणि मन पूरक होईल याकडे जास्त लक्ष द्यावे लागते. शेवटी प्रवासा हा शेवटचा टप्पा तर येणारच.

         आयुष्य एक प्रवास जन्मापासून चालू झालेला. आपल्याला फक्त चालू होण्याचा मार्ग माहित आहे. आपल्याही नकळत चालू होणारा आईच्या गर्भात पण शेवटचा टप्पा क्षण वेळ प्रसंग आणि त्या पर्यंत नेणाऱ्या प्रवासाची कार्यपद्धती नियम माहित नाही.... म्हणून प्रवास चालू ठेवा. कोणतेही हेवेदावे न करता शेवटी आयुष्य प्रवास एकाच वाटेवर संपतो आयुष्यात कितीही वेगवेगळी वळणे व्यक्तीच्या जीवनात असली तरी आयुष्याच्या प्रवास पुस्तकात शेवटचे पान एकच असते.

         निसर्ग सत्य आहे ज्या गोष्टीची सुरुवात झाली ती गोष्ट शेवटच्या क्षणांपर्यंत जाणार. "शेवटी हे आयुष्य प्रवास आहे ". 

              आयुष्य एकाच संपलेल्या प्रवासापर्यंत घेऊन जाते. ते आयुष्याचे शेवटचे पान कोणताही व्यक्ती लिहू शकत नाही.... पाहू शकत नाही आणि कुणी विचारही करू शकत नाही. आयुष्य प्रवास अंतिम टप्पा गाठलेला असतो सुखदुःखाच्या वाटेवर यश अपयशाच्या नावेवर गर्व अहंकार या तलवारीवर आणि आपुलकी जिव्हाळा या मायेच्या सुंदर ओंजळीमध्ये सत्य-असत्य च्या पलीकडे आयुष्य एक प्रवास चालू राहतो.

           आपण असलो वा नसलो तरी आयुष्य प्रवास खूप सुंदर एक कोड आहे. ते सोडविता ही येत नाही आणि कानाडोळा करता येत नाही. आयुष्य फक्त चालू असते. ते हसत घालवा कि रडत आयुष्य खूप सुंदर आहे. 

        आयुष्य प्रवास आहे म्हणून व्यक्ती आहे माणूस आहे. आठवणी आहे... श्वास आहे.... आपले व्यक्तिमत्व आहे.... आपली नीतिमत्ता आहे ...आपले मूल्य आहे... आपले संस्कार आहे... आपले सर्व नातीगोती आहे.... आपण आहो म्हणून सर्व आहे आणि आपण आहो म्हणून आयुष्याचा प्रवास आहे.

आयुष्य अनुभवाचे गाव 

आयुष्य मिळालेले अमूल्य क्षण 

आयुष्य भरभरून देणारे व घेणारे 

आयुष्य स्वप्नांना जागविणारे 

आयुष्य दुःखाची माळ सुखाची फुलछडी 

आयुष्यात ठिगळ गोधडीचे 

आणि गालीचा हसूचा 

आयुष्य प्रवास शेवटचा क्षणपावलांचा 

चोरपावलांनी न माहीत असलेला 

प्रवास क्षणी... 

आयुष्य प्रवास एक गणित 

माझे तुमच्यातील न उलगडलेले 

एक भूमितीय प्रमेय 

निसर्ग नियमांमध्ये बांधले 

तरी खूप सुंदर ..!!

सकाळच्या गारवासारखे 

आयुष्य एक प्रवास संपलेल्या 

क्षणापर्यंत माझा माझ्यासाठी 

चालू झालेला 

रात्र दिवसाच्या खेळासारखा...!!!!

           आयुष्य प्रवास कधी ही संपत नाही. तो इतरांच्या आयुष्यात आठवणींच्या स्वरूपात त्यांच्या आयुष्य प्रवासात सोबत राहतो.

              ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- *** आयुष्य एक प्रवास ***

           अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा .आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका..!!

Thank you..!!!

----------------------------------

*** धडपड ***

व्यक्तीच्या जीवनात प्रत्येक टप्प्यावर कोणत्या ना कोणत्या गोष्टीसाठी धडपड करावीच लागते. आणि या धडपडीतून  नवीन जगण्याचा अर्थ माहित होतो.

      या भावविश्वातून लिहिलेली कविता. ही कविता स्वरचित स्वलिखित आहे.

          ***  धडपड ***

धडपड जगण्याची 

धडपड उभे राहण्याची 

धडपड आत्मविश्वास जपण्याची 

धडपड अस्तित्वाची 

धडपड वास्तवात जगण्याची 

धडपड नव्याविश्वात उभी राहण्याची 

धडपड माझी माझ्याशी

स्वजाणीवेची..!! 

धडपड स्वाभिमानाची 

धडपड आधुनिक समाजात 

मानाने जगण्याची धडपड 

धडपड धडपड.. सर्वीकडेच 

धडपड ....!!!!!

          ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-** धडपड **

      अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you...!!

----------------------------------

*** ठोकर ***

 योग्यतम की उत्तरजीविता

 ठोकर खाकर खड़े रहना

 आत्मविश्वास बनाए 

 रखने के लिए संघर्ष

 अस्तित्व का संघर्ष

 हकीकत में जीवित 

 रहने का संघर्ष

 नई दुनिया में खड़े 

 होने के लिए संघर्ष

 मेरे साथ मेरा संघर्ष

 आत्मज्ञान..!!

 संघर्ष आत्म सम्मान

 आधुनिक समाज में ठोकर

 गरिमा के साथ जीवित 

 रहने के लिए संघर्ष

 धड़कड़ धडपद .. हर जगह

 ठोकर .... !!!!!

             ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ✍️🏻©️®️सविता तुकारामजी लोटे

 शीर्षक:- **ठोकर **

 हमें कमेंट बॉक्स में जरूर बताएं।  अच्छा लगे तो लाइक और शेयर करना न भूलें।

 शुक्रिया ... !!

----------------------------------

One has to struggle for something at every stage of one's life.  And from this struggle we know the meaning of new life.

 A poem written from this universe.  This poem is self-written.

*** Stumble ***

 Survival of the fittest

 To stand stumbling

 Struggling to maintain confidence

 Struggle of existence

 The struggle to survive in reality

 Struggling to stand in the new   world

 My struggle with me

 Self-awareness .. !!

 Struggling self-esteem

 Stumble in modern society

 Struggling to survive with dignity

 Dhadpad Dhadpad .. everywhere

 Stumble .... !!!!!

             ✍️🏻©️®️Savita Tukaram Lote

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: - ** Stumble **

 Be sure to let us know in the comments box.  Don't forget to like and share if you like.

Thank you ... !!

*************************************

माझ्या जखमा..!

****  माझ्या जखमा  ****

माझ्या जखमा न भरून निघणारा 

वेळेच्या आणि परिस्थितीच्यामध्ये 

द्वंद करणारा माझ्या जखमा 

हातातून सुटलेले सर्वच 

माझे तरी न सुटणाऱ्याच्या 

जखमा... मनातील 

माझ्या त्यांच्या जखमा 

निराळा तरी गुंतलेला जिव्हाळा 

माझ्या जखमा 

जखमा अनेक 

प्रश्न अनेक 

उत्तर मात्र एक 

माझ्या जखमा..!!

            ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- *** माझ्या जखमा  ***

       अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

**** My Wounds ****

 Healing my wounds

 In time and circumstance

 My wounds of conflict

 All out of hand

 Mine though not escaping

 Wounds ... in the heart

 My their wounds

 Different yet engaged intimacy

 My wounds

 Many of the wounds

 Many questions

 Only one answer

 My wounds .. !!

         ✍️🏻©️®️Savita Tukaram Lote

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: - *** My Wounds ***

 Be sure to let us know in the comments box.  Don't forget to like and share if you like.

 Thank you .. !!

*** मेरे घाव ****

 मेरे जख्मों को भरना

 समय और परिस्थिति में

 संघर्ष के मेरे घाव

 सब हाथ से बाहर

 मेरा हालांकि बच नहीं रहा

 ज़ख्म...दिल में

 मेरे उनके घाव

 अलग अभी तक व्यस्त अंतरंगता

 मेरे घाव

 बहुत से ज़ख्म

 कई सवाल

 केवल एक ही उत्तर

 मेरे जख्म..!!

        ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ✍️🏻©️®️सविता तुकारामजी लोटे

 शीर्षक:-**मेरे जख्म**

 हमें कमेंट बॉक्स में जरूर बताएं।  अच्छा लगे तो लाइक और शेयर करना न भूलें।

 शुक्रिया .. !!

*************************************

** अबोल ***

          प्रेम विरहानंतर आलेली ही भावना. शब्द भावना अबोल होता या भावविश्वात  

स्वरचित...स्वलिखित कविता आहे.

           ** अबोल ***

अबोल मन माझे आता 

अबोल श्वास  माझा आता 

अबोल भावना माझ्या आता 

तुझ्याविना तुझ्या शब्दाविना 

तुझ्या नयन प्रेमाविना 

अबोल सारे... शब्द ही अबोल 

मी ही अबोल...

हसू ही अबोल....

 प्रेम ही अबोल.... 

.....माझे !!!

           ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  ***   अबोल ***

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you...!!!

*** Abol ***

 Abol Mann is mine now

 Abol breath my now

 Abol feelings my now

 Without you without your words

 Without the love of your eyes

 Abol saare ... Shabad hi abol

 I am Abol ...

 Hasu hi abol ....

 Prem hi abol ....

 ..... mine !!!

           ✍️🏻© ®️Savita Tukaram Lote

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: - *** Abol ***

 Feel free to let us know in the feedback comment box. Don't forget to like and share.

 Thank you ... !!!

*** अबोल ***

 अबोल मन अब मेरे हैं

 अबोल सांस मेरी अब

 अबोल फीलिंग्स माय नाउ

 तुम्हारे बिना तुम्हारे शब्दों के बिना

 तेरी आँखों के प्यार के बिना

 अबोल सारे ... शबद हाय अबोल

 मैं अबोल हूं...

 हसु हाय अबोल....

 प्रेम हाय अबोल....

 ..... मेरा !!!

            ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

✍️🏻©️®️सविता तुकारामजी लोटे

 शीर्षक :- *** अबोल ***

 बेझिझक कमेंट बॉक्स में कमेंट करें और लाइक और शेयर करना न भूलें।

*************************************

** संपलेल्या क्षणानंतर प्रवास **

**  संपलेल्या क्षणानंतर प्रवास **

प्रवास सोबती विना एकटाच 

अनुभवाच्या कसोटीवर मनमोकळा 

हृदयाच्या हळुवार कप्प्यातून 

आठवणींचा पाऊस जुन्या क्षणांची आसंवासोबत....

कधी हळव्या क्षणा सोबती

जिवलग नाते आयुष्याचे निघून 

जातात पुढच्या सुखाच्या प्रवासाला 

आणि त्या वळणावर ठेवून जातात आपल्याजवळ..

आठवणीची उतरण 

फक्त ओलावलेल्या नयनांनी

संपता संपेना त्या वाटेवरील 

लागलेली नजर... 

आठवणींच्या पावलांची आता नाही 

ओढ जगण्याच्या प्रवासाची 

आकाशातील चंद्र तारे 

आपले वाटतात... 

आता जास्त कारण 

जिवलग आहे तेथे 

त्यांच्यासोबत...

संपलेल्या प्रवास क्षणांसोबत

... एकटेच आठवणींचा महापूर

आसंवासोबत आम्हाजवळ ठेवून 

संपलेला क्षणा नंतरच्या 

प्रवासासोबत....!!!!

 ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-**संपलेल्या क्षणानंतर प्रवास **

        अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा .आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

----------------------------------

**अंत क्षण के बाद की यात्रा **

 अकेले यात्रा साथी के बिना

 अनुभव का परीक्षण करने के 

 लिए स्वतंत्र महसूस करें

 दिल के कोमल प्याले से

 पुराने लम्हों के आंसुओं के 

 साथ यादों की बारिश....

 कभी कभी हल्का पल

 अंतरंग संबंध जीवन से चले गए

 चलिए चलते हैं अगले सुखद सफर पर

 और वे उस मोड़ को 

आपके पास रखते हैं।

 यादों का उतरना

 नम आँखों से ही

 संपता सम्पेना उस तरह

 नज़र ...

 यादों का कोई और कदम नहीं

 जीवित रहने की लालसा

 आसमान में चाँद तारे

 आपको लगता है ...

 अब और कारण

 आत्मीयता है

 उनके साथ ...

 यात्रा के समाप्त क्षणों के साथ

 ...अकेले यादों की बाढ़

 हमें अपने साथ रखकर

 अंत के बाद का क्षण

 सफर के साथ....!!!!

              ✍️🏻®️©️सविता तुकाराम लोटे

 ✍️🏻©️®️सविता तुकारामजी लोटे

 शीर्षक:- **अंत के बाद का सफर**

 कमेंट बॉक्स में अपनी प्रतिक्रिया अवश्य दें, अच्छा लगे तो लाइक और शेयर करना न भूलें।

 शुक्रिया .. !!

----------------------------------

** Journey after the end moment **

 Alone without a travel companion

 Feel free to test experience

 From the soft cup of the heart

 Rain of memories with tears of old moments ....

 Sometimes a mild moment

 The intimate relationship is gone from life

 Let's go on the next happy journey

 And they keep that turn to you.

 The descent of memories

 Only with moist eyes

 Sampata sampena that way

 The look ...

 No more steps of memories

 The longing for survival

 Moon stars in the sky

 You think ...

 Now more reason

 There is intimacy

 With them ...

 With the finished travel moments

 ... a flood of memories alone

 By keeping us with us

 The moment after the end

 With travel .... !!!!

           ✍️🏻©️®️Savita Tukaram Lote

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: - ** Journey After the End **

 Be sure to leave feedback in the comment box. If you like it, don't forget to like and share.

 Thank you .. !!

----------------------------------

हळवी आठवण

**  हळवी आठवण **

जपावी वाटते आठवण हळवी

मुलायम काट्यांनसोबत

फुललेल्या फुलांसोबत 

जपावी वाटते हळवी 

आठवण मनाला सुखविणारी

मनाला ओलविणारी

जपावी वाटते हळवी आठवण 

आयुष्यातील पाणावलेले नयन 

ओठांवरील शब्द 

एकांतपणा आसवांसोबत

जपावी वाटते हळवी आठवण 

हसू आवरत 

हसतच मन सवांदसोबत..!!

           ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  ** हळवी आठवण **

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

** soft memories **

 I feel safe

 With soft thorns

 With flowering flowers

 It feels soft

 Memories soothing the mind

 Moisturizing

 Gentle memories that 

 seem to be cherished

 The watery eyes of life

 Words on the lips

 Loneliness with tears

 Gentle memories that 

  seem to be cherished

 Covering the smile

 With a smile on my face .. !!

           ✍️🏻©️®️Savita Tukaram Lote

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: - ** Gentle Memories **

 Be sure to let us know in the comments box.  Don't forget to like and share if you like.

 Thank you .. !!

** कोमल यादें **

 मै सुरक्षित महसूस करता हूँ

 कोमल कांटों से

 फूलों के फूलों के साथ

 यह नरम लगता है

 यादें मन को सुकून देती हैं

 मॉइस्चराइजिंग

 कोमल यादें जो पोषित लगती हैं

 जीवन की नम आँखें

 होठों पर शब्द

 आँसुओं के साथ अकेलापन

 कोमल यादें जो पोषित लगती हैं

 मुस्कान को ढंकना

 चेहरे पर मुस्कान के साथ..!!

           ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ✍️🏻©️®️सविता तुकारामजी लोटे

 शीर्षक:- **कोमल यादें**

 हमें कमेंट बॉक्स में जरूर बताएं।  अच्छा लगे तो लाइक और शेयर करना न भूलें।

 शुक्रिया .. !!

 ===========================

** सावली मैत्रीत **

आयुष्यात एखाद्या वाटेवर कोणी भेटून जातो आणि तो आपला जिवलग मित्र होतो आणि आपल्या जीवनामध्ये एक नवीन नातं निर्माण होते. त्या भावविश्वात लिहिलेली ही कविता...!!

        कविता स्वलिखित स्वरचित आहे. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका. काही चुकलं तर नक्की सांगा..!!

** सावली मैत्रीत ** 

आपली मैत्री अलगत 

फुलली सावली होत 

मान - सन्मानाच्या पुढे 

जात नयनातील अश्रू 

एकमेकांचे पुसले... 

क्षणोक्षणी 

आनंदाची रांगोळी 

दुःखांची रांगोळी 

फुलविताना जपले 

जीवनातील सुगंधी क्षण 

सावली मैत्रीत..!!

           ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे 

©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- *****  सावली मैत्रीत ****

आपल्या येण्याची जाणीव आपल्या प्रतिक्रिया  होय. आपली प्रतिक्रिया कमेंट बॉक्समध्ये जरूर नोंदवा आणि लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका 

*************************************

** shadow friendly **

 Separate your friendship

 Flowering shadows

 Respect - beyond honor

 Tears in the eyes of the caste

 Erased each other ...

 Momentarily

 Rangoli of joy

 Rangoli of sorrows

 Japale while flowering

 Fragrant moments in life

 In the shadow of friendship .. !!

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: - *** Shadow Friendship ***

 Awareness of your arrival is your reaction.  Be sure to leave your feedback in the comment box and don't forget to like and share

*************************************

जीवन में कोई आपको रास्ते में मिलता है और वह आपका सबसे अच्छा दोस्त बन जाता है और आपके जीवन में एक नया रिश्ता बनता है।  उस दुनिया में लिखी ये कविता...!!

कविता स्व-लिखित है।  अच्छा लगे तो लाइक और शेयर करना न भूलें।  कुछ गलत हो तो जरूर बताना..!!

 **छाया के अनुकूल **

 अपनी दोस्ती को अलग करें

 फूलों की छाया

 सम्मान - सम्मान से परे

 जाति की आंखों में आंसू

 एक दूसरे को मिटा दिया...

 क्षण भर के लिये

 खुशियों की रंगोली

 दुखों की रंगोली

 फूलते समय जपले

 जीवन के सुगन्धित क्षण

 दोस्ती के साये में..!!

 ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

        ✍️🏻©️®️सविता तुकारामजी लोटे

         शीर्षक:- ***** छाया मित्रता ****

 आपके आगमन की जागरूकता आपकी प्रतिक्रिया है।  कमेंट बॉक्स में अपनी प्रतिक्रिया अवश्य दें और लाइक और शेयर करना न भूलें.

*************************************

** शृंगार माझा **

     शृंगार माझा

उधळण माझीच मला आरशात 

मधाळलेला नयनांची मिठी माझीच  

काळजात भिडणारा 

शृंगार माझा 

माझीच स्पर्धा शब्दांच्या मिठीत 

जणू गालावरील सजलेला गालीच्या 

बहरून येते भान हरपूनी 

शृंगार माझा

धुंद प्रीतीचा हळव्या वाऱ्यासोबत 

ओठांवर गुलाबी लाली 

मनी गंधाळलेल्या क्षणात...

शृंगार माझा

कपाळावरील बिंदी जणू माझी 

माझ्याच स्वप्नांची जाणीव 

सौंदर्यात भर घाली 

रातराणीचा सुगंधासोबती

कंगण हातातली 

पायातली जोडवी पैंजण

माझ्याच सोनपावलांची 

सप्तपदी शिदोरी माझाची

शृंगार माझा

              ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-*** शृंगार माझा ***

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका..!!

Thank you.

----------------///////////----------

My makeup

 The waste is mine in the mirror

 The hug of the bewildered eyes is mine

 Sorrowful

 My makeup

 My own competition in the embrace of words

Like a decorated carpet on the cheek

 Bhan Harpuni comes from Bahrun

 My makeup

 With a gentle breeze of misty love

 Pink blush on lips

 In a moment of money ...

 My makeup

 The dot on my forehead is like mine

 Awareness of my own dreams

 Emphasize beauty

 Accompanied by the fragrance of the nightingale

 Bracelet in hand

 Ankle joints

 My own footsteps

 Saptapadi Shidori is mine

 My makeup

           ✍️🏻©️®️Savita Tukaram Lote

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: - *** Make Up My ***

 Be sure to let us know in the comments box.  If you like it, don't forget to like and share .. !!

 Thank you.

 --------------- ///// ----------------

---------------/////----------------

बाबासाहेब

        ** बाबासाहेब **

मानवाला मानव म्हणून जगण्याची
जगातील सर्वात मोठी धम्मक्रांती
घडवून आणली ज्ञानाची ज्योत पेटवून

असमानतेच्या विचारात पेरले
नव विकासाचे बीज
ज्ञानाच्या जोरावर क्रांतीचे वादळ
घडवून आणले संघर्षावर मात करीत

अखंड दिवाचा प्रकाश
संपूर्ण जगाला दाखवून दिला
ज्ञानाच्या भरारीने
विकासाचा तळपता सूर्य ठरला
घडवून आणली
एकही थेंब न सांडविता धम्मक्रांती

रूढी प्रथेच्या नावावर
अंधश्रद्धेच्या महापुरात 
धर्मांतराने घडविला इतिहास
संघर्षाला मात केली
प्रज्ञा शील करुणा मैत्री तत्त्वाने

विचारांचे परिवर्तन घडवून
नवपेरणी केलीस बुद्ध विचाराने
गंजलेल्या शोषित विचारांमधील
गुलाम मोकळा झाला धर्मांतराने
ज्ञानाच्या जोरावर
समानतेच्या जोरावर
संविधानाच्या जोरावर..!!!

         ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक -  **  बाबासाहेब **

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

** Babasaheb **

 Human beings live as human beings

The world's largest Dhammakranti

By lighting the flame of knowledge

 Sown in the thought of inequality

 Seeds of new development

 The storm of revolution on the strength of knowledge

 Overcoming the conflict brought about

 The light of an unbroken lamp

 Showed the whole world

 Full of knowledge

 The sun became the shining light of development

 Brought about

 Dhammakranti without spilling a single drop

 In the name of tradition

 In the flood of superstition

 History made by conversion

 Overcame the struggle

 Wisdom, compassion, friendship

 Transforming thoughts

 Navperni Kelis Buddha thought

 In rusty exploited thoughts

 The slave was freed by conversion

 On the strength of knowledge

 On the strength of equality

 On the strength of the constitution .. !!!

             ✍️🏻©️®️Savita Tukaram Lote

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title - ** Babasaheb **

 Be sure to let us know in the comments box.  Don't forget to like and share if you like.

 Thank you .. !!

 

 ==========================

==========================

* dream shadow **स्वप्न सावली

प्रियकर प्रियसीला आपल्या मनातील भावना व्यक्त करत आहे.  तू फक्त स्वप्नात ठेवून नको फक्त कल्पनेतच येऊ नको... वास्तव आयुष्यात सुद्धा ये!! या भावनेतून स्वरचित स्वलिखित लिहिलेली ही कविता.

आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

** स्वप्न सावली **

कधी तू यावी 

सकाळची पहाट होऊन 

संध्याकाळची रात्र होऊन 

पण सोबत नेहमी 

तू...

सुखात आठवण्याची झालर घेऊन 

प्रकाश माझ्या तुझ्या सोबतीने 

अंधार माझा तुझ्या सोबतीने नसलेला 

सकाळ सावलीत तू असावी 

मनामध्ये सतत 

कधी तू यावी 

स्वप्नातून जागे होऊन 

अस्तित्वात माझ्या

स्वप्न सावलीने !!!

               ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-*** स्वप्न सावली ***

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

** dream shadow **

 When should you come

 Early in the morning

 By evening

 But always along

 You ...

 With a happy memory

 The light is my companion

 Darkness is not with me

 You should be in the morning   shade

 Constantly in the mind

 When should you come

 Waking up from a dream

 My in existence

 Dream shadow !!!

            ✍️🏻©️®️Savita Tukaram Lote

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: - *** Dream Shadow ***

Be sure to let us know in the  comments box.  Don't forget to like and share if you like.

      Thank you .. !!

=====!!!!=====!!!!!=====!!!!!=====

 

* भेटतील मला *

** भेटतील मला **

भेटतील मला 

आनंदाच्या झाडावर 

फुललेले फुल 

थोड्या दिवसांनी 

भेटतील मला 

काट्यांची पायवाट 

संपलेली 

थोड्या दिवसांनी 

भेटतील मला 

माझीच मी 

हरवलेली 

थोड्या दिवसांनी

आनंदाच्या झाडाखाली

               ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-   *** भेटतील मला ***

  

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

----------------------------------

** वाहू नको नयनामधून **

** वाहू नको नयनामधून **

नयना सांगावे वाटते 

वाहू नको सतत 

वाहणाऱ्या अश्रुंना सांगावे 

वाटते येऊ नको 

गालावरती...

गालावर आलेल्या आसवांना 

सांगावे वाटते 

दिसू नको कोणास 

कारण त्याचा अर्थ 

लावतात वेगळा 

इतरांच्या नयनातील

प्रश्न... 

वाहू नको 

सतत 

नयनातून..!! 

नयन

** नयन **

      तुझे नयन पाणीदार 

      माझ्या नयनासारखे 

तुझे स्वप्न दिसती 

माझ्या स्वप्नासारखे 

      ओठांवरील हालचाल तुझी 

      माझ्याच ओठांसारखी 

शब्दही माझेच तुझ्या

शब्दासारखे..!! 

       तरी तू वेगळा माझ्यापेक्षा 

        माझ्या- तुझ्यातील 

        ओलावून जाणाऱ्या नात्यांमध्ये 

नयनाची भाषा खोटी 

शब्दांची भाषा खोटी 

ओठांची भाषा खोटी 

       असावी जणू तुझ्या - माझ्या 

       नयन भेटीचा अर्थ 

      वेगळा असावा वेगळा असावा 

तुझे नयन पाणीदार 

माझ्या नयनासारखे...  .!!!!!!!

           ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे 

©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- *****  नयन  *****

आपल्या येण्याची जाणीव आपल्या प्रतिक्रिया  होय. आपली प्रतिक्रिया कमेंट बॉक्समध्ये जरूर नोंदवा आणि लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका. 

----------------------------------

** ती ची शक्ती **

** ती ची शक्ती **

ती ची शक्ती 

शक्तीचे रूप अनेक 

तरी भेटली 

आईच्या रूपात 

ताईच्या रूपात 

बाईचा रूपात 

आणि स्वतः स्वतःच्या रूपात 

ती ची शक्ती 

शक्तीचे रूप अनेक 

तरी भेटली 

रमाई होऊन 

जिजाऊ होऊन 

सावित्री होऊन 

आणि अशा असंख्य रूपात 

त्यांनी धुरा सांभाळली 

स्त्री शक्तीच्या रुपाची 

ती ची शक्ती 

शक्तीचे रूप अनेक 

तरी भेटली 

पोलिसांच्या वर्दीत 

डॉक्टरच्या रुपात 

वकिलांच्या स्वरूपात 

बाजारपेठेत भाजी विकताना 

आणि स्टॉलवर भाजीपोळी करताना 

उच्च पदावर अधिकार बनवून 

अशा असंख्य रूपात 

चोहीकडे माझ्या..!! 

ती ची शक्ती 

शक्तीचे रूप अनेक...!!!

      ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे 

©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-**** ती ची शक्ती ***

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

महाज्योत शिक्षणाची सावित्रीबाई ज्योतिराव फुले

         

   महाज्योत शिक्षणाची 

                     सावित्रीबाई ज्योतिराव फुले 

            भारताच्या पहिल्या महिला शिक्षिका, समाज सुधारक, मराठी कवियत्री, प्रत्येक सामाजिक कार्यात हिरिरीने भाग घेणाऱ्या आणि महात्मा ज्योतिबा फुले यांच्या बरोबरीने काम करणारा ज्योतिबा फुले यांच्या सोबत शिक्षण क्षेत्रात उल्लेखनीय काम केले.  आधुनिक मराठी कवितेचे अग्रदूत सावित्रीबाई फुले होय.

          सावित्रीबाई फुले यांचा जन्म ३ जानेवारी १८३१ रोजी झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव खंडोजी नैवसे आईचे नाव लक्ष्मीबाई होते. १८४०  मध्ये सावित्रीबाईचा विवाह १३ व्या वर्षी ज्योतिबा फुले यांच्याशी झाला. 

            भारतीय स्त्री शिक्षणाच्या प्रणेत्या प्रथम शिक्षिका क्रांतिज्योती सावित्रीबाई फुले स्त्री उद्धारासाठी आपले सर्वस्व वाहून दिले. भारतीय स्त्री मुक्तीसाठी रूढी प्रथा परंपरा याविरुद्ध आयुष्यभर त्यांनी लढा दिला. या सर्वांची सुरुवात ज्योतिराव फुले यांच्यापासून झाले. कारण महात्मा ज्योतिराव फुले लहानपणापासून जातीयतेचे चटके बसले होते. 

         अस्पृश्यता ही भारतीय समाजाला लागलेली कीड आहे. असे त्यांना सतत वाटत असे.  अशा अमानुष रूढी परंपरा व कर्मकांड या विरुद्ध ज्योतिबाचे मन पेटून उठले. अशा ज्वलंत विचारांचे ज्योतिराव बरोबर त्यांचा विवाह झाला. त्यांनी हाती घेतलेले    समाजोद्धाराचा वसा तितक्याच नेटाने सावित्रीबाई फुले यांनी पुढे नेला. 

            भारतीय संस्कृती पुरुष प्रधान संस्कृती असली तरी भारतीय संस्कृती मध्ये मात्र स्त्रीशक्तीला फार महत्त्वाचे स्थान दिले गेले आहे. कारण तिने सर्व क्षेत्रात उल्लेखनीय कार्य केलेले आहे. भारतीय स्त्रियांमध्ये सहनशीलता मोठ्या प्रमाणात दिसून येते आणि त्यांचे जिवंत उदाहरण म्हणजे सावित्रीबाई फुले होय.

              कारण त्यांनी अंगावर  शेण  दगड-धोंडे सहन करून शिक्षणाची प्रखर ज्योत....शिक्षणाचे महत्व पटवून दिले. त्यांना शिक्षण घेण्यासाठी प्रवृत्त करण्याचे कठीण कार्य ज्योतिराव फुले आणि सावित्रीबाई फुले यांनी केले. शिक्षणाची महती सांगताना सावित्रीबाई फुले म्हणतात,"विद्या हे धन आहे रे, श्रेष्ठ साऱ्या धनाहून, तिचा साठा ज्यापाशी  तो ज्ञानी मानिती जन."

          3 जानेवारी १८४८ रोजी पुण्यात महिलांसाठी शाळा स्थापन करण्यात आली. या शाळेत नऊ मुली होत्या त्याही वेगवेगळ्या जातीच्या..!! त्यानंतर एका वर्षात त्यांनी पाच शाळा स्थापन केल्या.

          १२ फेब्रुवारी१८५२ मध्ये मेजर कन्डी यांच्या हस्ते महात्मा फुले आणि सावित्रीबाई फुले यांचा शाल व श्रीफळ देऊन सत्कार करण्यात आला. शाळांना सरकारी अनुदान जाहीर केले गेले. 

    

              १९४८ मध्ये शाळा चालविणे आणि तेही स्वमतांच्या जोरावर नियमांच्या जोरावर तेही रूढी प्रथा परंपरा कर्मकांड त्यांच्या नावावर विविध प्रथा समाजाला चिटकलेला होत त्या काळात सावित्रीबाई फुले महिला मुख्याध्यापिका या भूमिकेत होत्या. ती किती अवघड परिस्थिती असेल... त्यांना  काय सहन करावे लागले असेल... याची फक्त आपण कल्पना करू  शकतो. तरीपण सावित्रीबाई फुले यांनी स्वतः ही अभ्यास केला आणि त्याचा फायदा सर्व स्त्रीवर्गाला मिळावा यासाठी शाळेत शिक्षिका म्हणून काम सुद्धा केले. 

           

           इ स १८४८ते१८५२ या कालावधीत त्यांनी १८ शाळा काढला. 

                ज्योतिबा फुले यांच्या समवेत ब्रिटिश राजवटीत भारतातील महिलांचे हक्क सुधारण्यात सावित्रीबाईने महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली म्हणून त्यांना भारतीय स्त्रीवादाची जननी मानली जाते शिक्षणाच्या प्रसारासाठी अन्य सामाजिक क्षेत्रातही काम करणे गरजेचे आहे स्त्रियांना स्त्री म्हणून जगण्याचा अधिकार देण्यासाठी त्यांच्यामध्ये आत्मविश्वास वाढवणे गरजेचे आहे हे ओळखून सावित्रीबाई फुले यांनी बालहत्या प्रतिबंधगृह सुरू केले.

       

          बालविवाह सतीप्रथा केशवपन अशा विविध प्रथांना स्त्रियांना सामोर जावे लागत असे. या प्रथेच्या नावाखाली स्त्रियांवर अत्याचार होत असे. सावित्रीबाई फुले यांनी अशा क्रूर प्रथांना विरोध केला.

          बालजठार या प्रथेमुळे अनेक लहान मुली लहान वयातच विधवा होत होत्या. त्याकाळी पुनर्विवाहाला मान्यता नसल्यामुळे त्यामुळे सती जात नसत त्यांचे केशवपन करून कुरूप देण्यात येत असे अशा विविध प्रथा समाजमान्य होत्या. या याविरुद्ध कोणीही बंड करू शकत नव्हते त्या वेळी ज्योतिराव फुले आणि सावित्रीबाई फुले यांनी याविरुद्ध बंड केले. 

     समाजाला प्रगतीची एक नवीन वाट मोठ्या जिद्दीने  दिली आणि त्या वाटेवर आपण चालत आहोत डोंगर वाटा तुफान लाटा अंगावर झेलत निश्चयावर ठाम राहात हातात लेखणी धरून अमृताच्या वाणी प्रमाणे सावित्रीबाई फुले यांनी आपले कार्य केले त्या हरला नाही हरू दिले नाही सावित्रीबाई फुले यांनी सर्व कार्यात हिरीरीने भाग घेतला स्त्रियांनी शिकावे हे त्यांचे ब्रीद वाक्य होते तरच प्रगती आहे त्यांना आश्रय दिला सामाजिक कार्यात पुढाकार घेत न्यायासाठी लढत राहिल्या.

               भारत पुरुष प्रधान देश असला तरी भारत भूमीमध्ये स्त्रियांच्या योगदानाकडे कानाडोळा करू शकत नाही. कारण पुरुषांच्या बरोबरीने त्यांनी आपले योगदान दिले आहे. भारतीय इतिहास पाहिला तर याचे दाखले अनेक सापडतील तसेच आधुनिक काळातही पुरुषांच्या बरोबरीने सर्व क्षेत्रात आपली भूमिका निभावली आहे. 

             ज्यावेळी रुढीच्या नावावर त्यांना बंधनात  एक प्रकारे गुलामगीरी ठेवण्याचे कार्य स्वार्थी समाजव्यवस्थेने केले होते त्या समाज व्यवस्थेला सावित्रीबाई फुले यांनी शिक्षणाच्या जोरावर त्यांनी स्त्रियांना चार भिंतीच्या आत असलेले आयुष्य म्हणजे सर्व काही नाही तर शिक्षण हे फार मोलाचे आहे म्हणून "स्त्रियांना शिकावे", हे ब्रीदवक्य आयुष्यभर जपणाऱ्या सावित्रीबाई फुले यांचे निधन १८९७ मध्ये प्लेगची साथ आली असताना त्यांनी स्वतःच्या प्रकृतीकडे लक्ष न देता सतत काम करत राहिला आणि या काळात त्यांना प्लेगची लागण झाली आणि दुर्दैवाने त्या स्वतः बळी ठरला.

           सावित्रीबाई फुले यांनी शिक्षणाची दारे उघडे करून स्त्रियांना स्वातंत्र्याची नवी पहाट दिली. स्त्री आणि पुरुष यांच्यातील दरी कमी करण्याचे काम शिक्षणामुळे झाले. पितृसत्ताक पद्धती  मातृशक्तीलाही तितकेच महत्त्व आहे हे समाजव्यवस्थेत रुजविण्याचे  काम सावित्रीबाई फुले यांनी केले. आणि त्यांच्या या शिक्षणकार्याला वर्षांनी वर्ष पुढे नेण्याचे काम आजची स्त्री करीत आहे.

        समाजामध्ये सर्व क्षेत्रात स्त्री पुरुषांच्या बरोबरीने काम करीत आहे आणि याचे सर्व श्रेय सावित्रीबाई ज्योतिराव फुले यांना जातात.  म्हणून शिक्षणाची महाज्योत लावणाऱ्या सावित्रीबाई ज्योतिराव फुले यांना मानाचा मुजरा...!!! त्या होत्या म्हणून आज आम्ही प्रत्येक क्षेत्रात मानाने आपल्या पायावर उभे आहोत म्हणून एवढेच म्हणावे वाटते.....

 

शेण दगड धोंडे वर्षाव 

तरी हरला नाही त्या आमच्यासाठी समाजव्यवस्थेचा तुफान लाटा अंगावरती 

तरी हरला नाही त्या आम्हासाठी 

जमिनीत रोवली समाजव्यवस्थेच्या 

मुळाशी शिक्षणाची बीजे 

काट्यांच्या पायवाटासोबत घेऊन 

तरी हरल्या नाही त्या आम्हासाठी 

कारण ती ज्योतिबाची सावित्री होती 

क्रांतीची पहिली ज्योत होती..!! 

          ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- महाज्योत शिक्षणाची सावित्रीबाई               ज्योतिराव फुले

        अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹

डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शैक्षणिक विचार

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शैक्षणिक विचार एक क्रांती... 

           डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या व्यक्तिमत्व अनेक पैलूने व्यापलेले आहे. विविध क्षेत्रात महत्वपूर्ण योगदान दिलेले आहे. डॉ. आंबेडकर  यांनी सामाजिक राजकीय व आर्थिक न्याय धर्म इतिहास शिक्षण कला साहित्य क्रीडा विविध विषयांवर आपले विचार मांडले आहे.

            डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे थोर विचारवंत होते दलित शोषित पीडितांचे कैवारी होते बाबासाहेबांचे व्यक्तिमत्त्व महान होते.... ते समाज सुधारक होते.... थोर शिक्षक तज्ञ होते.... भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार होते. बाबासाहेब यांना ज्ञान आणि विद्या या गोष्टी काही पुरुषांसाठीच नाही तर स्त्रियांनाही तितकेच महत्वाचे आहे. असे त्यांना वाटत होते.

       बाबासाहेब लोकशिक्षक होते. या नात्याने त्यांनी अनेक शैक्षणिक कार्य करून आपले शिक्षण विषयक विचार मांडणे त्यांचे विचार हे समता बंधुता स्वातंत्र्य न्याय या न्याय तत्वावर  आधारित होते. भारतीय इतिहासात सर्व समाज सुधारकांनी शिक्षणाला समाज सुधारण्याचे मूळ मानले आहे.

      शिक्षण मन परिवर्तना सोबतच समाज परिवर्तन सुद्धा घडवून आणत असे सर्व समाजसुधारकांना वाटत होते. तसेच डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी ,"शिका" हा मोलाचा संदेश समाज बांधवांना दिला. कारण संघटित होऊन संघटन शक्ती मजबूत करून संघर्षाकडे जाण्यासाठी लोकांना बाबासाहेबांनी  शिक्षण हा एकमेव मार्ग आहे असे वाटत होते.

      आज ते विचार सामाजिक क्रांती बरोबरच शैक्षणिक क्रांती ही तितकीच महत्त्वाची प्रगतीसाठी आहे हे तंतोतंत आज समाजामध्ये दिसून येत आहे .

                भारतीय समाज व्यवस्था चातुर्य वर्णव्यवस्थेच्या इतक आहारी गेला होता की माणसाला माणूस म्हणून जगण्याचा हक्क नाकारला गेला होता. बाबासाहेब म्हणतात आपल्यातील माणूस जागा होणार नाही तोपर्यंत आपण संघर्ष करू शकत नाही आणि संघर्ष करण्यासाठी माणूस म्हणून जगण्यासाठी एकच मार्ग तो म्हणजे ",शिक्षण."

   डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आपल्या शैक्षणिक विचार यासंबंधी मार्गदर्शन करतांना सांगितले की, " विजेचा गोळा (बल्ब) कळ दाबताच जसा अंधार नष्ट करून स्वतःचे प्रकाशमान साम्राज्य निर्माण करतो त्याप्रमाणे शिक्षण होय."

         भारतातील प्रत्येक समाजात शिकलेल्या लोकांनी शिक्षणाचा अवलंब करून पारंपारिक रहाटगाडयात(रूढी प्रथा परंपरा ज्या विकास मार्गामध्ये अडथळे म्हणून काम करतात) हातपाय बांधून ठेवलेल्या भारतीय संस्कृतीचे खरी मुक्तता होणार आहे. असे झाले तरच भारताला उत्कर्षप्राप्तीसाठी वाटचाल करता येईल.

              डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर म्हणतात," तुमच्याकडे दोन रुपये असतील तर एक रुपयाची भाकरी घ्या आणि एक रुपयाचे पुस्तक कारण भाकरी तुम्हाला जगायला मदत करेल तर पुस्तक कसे जगायचं ते शिकवेल."  मानवी प्रवृत्ती हे बदलत चाललेला परिस्थितीनुसार बदलत असते तरी पण शिक्षण त्या बदलत्या परिस्थितीतही खूप मोठे योगदान मानवी विचार स्वभावामध्ये योगदान देते. 'बुद्धीमत्तेचा विकास हे मानवी अस्तित्वाचे अंतिम ध्येय असले पाहिजे असे बाबासाहेब म्हणतात."

          शिक्षणाचे महत्त्व सांगताना बाबासाहेब म्हणतात,"देशातील विषमता नष्ट करणारा एकमेव उपाय म्हणजे शिक्षण होय." विषमता जर नष्ट करायची असेल तर शैक्षणिक क्षेत्र सर्व जाती धर्मासाठी खुले व्हायला हवे प्राथमिक शिक्षणापासून ते उच्च शिक्षणापर्यंत सर्व स्तरावर शिक्षण हे मोफत सक्तीचे असावे.

          शिक्षण हे समाज परिवर्तनाचे हत्यार आहे. त्याचा योग्य उपयोग झाला तरच समाजाची प्रगती होईल. त्याचा योग्य उपयोग झाला पाहिजे जो समाज अशिक्षित असतो तो शिक्षणाअभावी सर्वस्व गमावलेलं असतो शिक्षणाने माणसात कर्तव्य आणि हक्काची जाणीव निर्माण होते. जबाबदारी निर्माण होते. आपल्या शिक्षणापासून वंचित समाजाला शिक्षणाचे महत्त्व अत्यंत सोप्या भाषेत कळविणे समजावून सांगताना, डॉ. बाबासाहेब म्हणतात," शिक्षण हे वाघिणीचे दूध आहे ते जो पाषाण करेल तो गुरगुरल्याशिवाय राहणार नाही."

             शिक्षणामुळे व्यक्तीचा सर्वांगीण विकास होतो. त्याला सामाजिक आर्थिक शैक्षणिक राजकीय आदी क्षेत्रातील ज्ञान अवगत होते. काय चूक काय बरोबर हे समजून घेण्याची पात्रता निर्माण होते. आपले अधिकार... आपल्या जबाबदाऱ्या या सर्वाची जाणीव शिक्षणामुळे व्यक्तीमध्ये निर्माण होते.शिक्षण हे  वाघिणीचे  दुध ...गुरगुरल्याशिवाय राहणार नाही  याची प्रचिती आज आपल्याला समाजामध्ये पावलोपावली दिसून येते.

         डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी  वंचित दलित समाजाच्या शिक्षणासाठी पीपल्स एज्युकेशन सोसायटीची स्थापना केली. डॉक्टर आंबेडकर यांनी आपल्या शिक्षण संस्थेचे धोरण जाहीर करताना स्पष्ट केले की," पीपल्स एज्युकेशन सोसायटीचे धोरण शिक्षण प्रसार करण्याचे नसून भारतात बौद्धिक  नैतिक आणि सामाजिक लोकशाहीच्या ज्यादारे विकास होईल अशी मनोवृत्ती घडवून आणण्याचे कार्य तिला शिक्षण प्रसाराच्या माध्यमातुन करावयाचे आहे आजच्या भारताला याच गोष्टीची गरज आहे आणि भारताविषयी सदिच्छा बाळगणार्‍या सर्व लोकांनी ही गोष्ट देशात घडवून आणली पाहिजे." शिक्षण म्हणजे फक्त अक्षरओळख नव्हे तर त्यातून सामाजिक आर्थिक नेतिक बौद्धिक लोकशाही आणि इतर गोष्टींचा सुद्धा विकास व्यक्तीमध्ये व्हावा हे शैक्षणिक कार्याचे खऱ्या अर्थाने काम आहे जो या क्षेत्रात आपले योगदान देता है देणार आहे त्यांनी या सर्व गोष्टी डोळ्यासमोर ठेवून विद्यार्थ्यांना विद्यादान द्यावे शिक्षण संपादन केलेल्या प्रत्येक माणसाने समाजातील अज्ञान दूर करण्यासाठी उपयुक्त ठरले पाहिजे.

        मुंबईला 20.6.1946 सिद्धार्थ कॉलेज आणि औरंगाबादला 1950 साली मिलिंद महाविद्यालय सुरु केले. त्यामुळे दलित समाजामध्ये शिक्षणाची क्रांती घडवून आणली. तेवढेच मागासवर्गीयांच्या शिक्षणासंदर्भात बाबासाहेबांनी जे चिंतन केले ते ही आमुलाग्र स्वरूपाची आहे.शाळा म्हणजे उत्तम नागरिक व कर्तव्यदक्ष नागरिक बनविणारे कारखाने आहेत.    

         शिक्षणामुळे व्यक्ती आणि समाजाची प्रगती होते. शैक्षणिक अधिकार नाकारणे म्हणजे माणूस म्हणून त्यांचे अस्तित्व नाकारून त्यांच्या क्षमता नष्ट करणे होय. म्हणून बाबासाहेबांची शिक्षण विषयक धोरण मांडतांना म्हणतात,"अस्पृश्यांच्या घराघरात ज्ञान गंगेचा प्रवाह नेणे हा माझा उद्देश आहे."

       शैक्षणिक क्षेत्रात अस्पृश्य आघाडीवर असले तरी काही दिवसात योग्य ती प्रगती करू शकतील असा आत्मविश्वास आहे. आज शिक्षणामुळे सामाजिक स्तर उंचावला सोबत शैक्षणिक अधिकार मिळाल्यामुळे उच्च शिक्षणाचे दारीही उघडे झाले त्या जोरावर आज सामाजिक मागास समजले जाणारे जाति वर्ग उच्च पदावर अधिकारपदावर आपले योग्य प्रकारे योगदान देत आहे.

        भारतीय समाजातील प्रत्येक स्तरावरील विद्यार्थ्यां स्वाभिमानाने शिक्षणाच्या वाटेवर एक एक पाऊल पुढे जात आहे आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या शैक्षणिक विचाराचे मूल्य तत्वज्ञान ध्येय धोरण महत्त्व हे प्रत्यक्षात उतरविता आहे. नवा समाज निर्माण करत आहे. अपमानास्पद वागणूक त्यामुळे कमी होत आहे. 

      शिक्षणाची दोर ज्यांनी हातात घेतली. दिवसाची रात्र आणि रात्रीचा दिवस करून येणाऱ्या परिस्थितीवर संकटांवर समस्यांवर मात करीत स्वाभिमानाने यशोगाथा सांगताना दिसतात. आणि हीच यशोगाथा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना अभिप्रेत होते.

         मिलिंद विद्यालयाच्या शिलान्यास प्रकरणी बोलताना बाबासाहेब म्हणूनच म्हणतात,"हिंदू समाजाच्या अगदी खालच्या स्तरातून आल्यामुळे शिक्षणाचे महत्त्व किती आहे हे मी जाणतो खालच्या समाजाची उन्नती करण्याचा प्रश्न आर्थिक असल्याचे मानण्यात येते पण हे चूक आहे कारण हिंदुस्थानातील दलित समाजाची उन्नती म्हणजे अन्न वस्त्र निवारा यांची सोय करून पूर्वीप्रमाणे त्यांना उच्चवर्गीयची सेवा करण्यास भाग पाडणे नव्हे. खालच्या वर्गाची प्रगती मारून त्यांना दुसऱ्याचे गुलाम व्हावे लागत असल्यास त्यांच्यात निर्माण होणारा न्यूनगंड नाहीसा करणे हे खरे शिक्षणाची ध्येय आहे. आमच्या सर्व सामाजिक दुखण्यावर उच्च शिक्षण हेच एकमेव औषध आहे."

               भारतीय समाजव्यवस्थेत निसर्ग वादाचे शैक्षणिक प्रारूप कष्टमय पद्धतीने रुजविले. शिक्षण हा सर्वांचा अधिकार आहे भारतीय राज्यघटनेत असा कायदा केला. हजारो वर्षाची शैक्षणिक मक्तेदारी मोडून काढत बाबासाहेबांनी शिक्षणावर व्यक्तीची योग्यता ठरते... जातीवर नाही..!! हा विचार त्यांनी भारतीय चातुर्यवर्णीय समाजव्यवस्थेत रुजविला.

       शिक्षणासाठी जात धर्म वय लिंग हे भेदभाव पुसून काढले. शिक्षणाचा हक्क नाकारणे म्हणजे निसर्ग नियमांचे उल्लंघन करणे होय. व्यक्ती विकासाच्या महत्वपूर्ण वैशिष्ट म्हणजे शिक्षणामुळे व्यक्तीचे नावलौकिक वाढविणे योग्यता वाढविणे हे शिक्षणामुळे सहज साध्य होते.

       डॉ. बाबासाहेब म्हणतात,"आपली पुस्तके मागणे म्हणजे आपला प्राण मागण्यासारखे आहे." पुस्तक हेच माझे मित्र आहे." असे म्हणतात. 

       तात्पर्य हेच की, पुस्तकासारखा खरा मित्र आयुष्यात व्यक्तीला दुसरा मिळत नाही. अनुभवाची शिदोरी पुस्तकांमुळेे आपल्या आयुष्याला मिळते. काय चांगले काय वाईट यातील भेद कळतो. आयुष्याला मार्गदर्शन करण्याचे काम पुस्तके करतात.

        डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर म्हणतात, "केवळ बाराखडी शिकवणे म्हणजे शिक्षण नव्हे तर मुलांची मने सुसंस्कृत करणारे दर्जेदार शिक्षण शाळांनी दिले पाहिजे." इतके सूक्ष्म विचार बाबासाहेबांनी प्राथमिक शिक्षणाबाबत केला होता.

        शिक्षण हेच खऱ्या अर्थाने जीवनाच्या प्रगतीकरिता महत्वाची बाब आहे. प्राथमिक शिक्षणाचा प्रसार करणे राष्ट्रीय दृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचा प्रश्न आहे. प्राथमिक शिक्षणाचा सार्वत्रिक प्रसार सर्वांगीण राष्ट्रीय प्रगतीच्या इमारतीचा पाया आहे.

             20 जुलै 1942 रोजी नागपूर येथील आयोजित डिप्रेस्ड क्लासेस वुमेन्स कॉन्फरन्स मध्ये महिलांना उद्देशून केलेल्या भाषणात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर म्हणतात, "स्त्रियांची प्रगती ज्या प्रमाणात झाली असेल त्यावरून एखाद्या समाजाची प्रगती मी मोजीत असतो म्हणूनच हा समुदाय पाहिल्यावर मला खात्री वाटते व आनंद होतो की आम्ही प्रगती केली आहे." डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा दृष्टीकोन प्रगल्भ होता.    

          घरातील स्त्री शिकली तर संपूर्ण कुटुंब हे सुशिक्षित होते. हा त्या वेळचा दृष्टीकोण आजही शंभर टक्के लागू पडतो.  

              स्त्री पुरुष समानता हे गुण डॉ. बाबासाहेबांच्या शैक्षणिक विचारातून प्रकर्षाने जाणवतं तसेच शैक्षणिक विकास करणे हे प्रत्येक नागरिकांचे कर्तव्य हक्क आहे. हे या विचारातून दिसून येते. शिवाय शिक्षणातील विषमता आर्थिक विषमता या विचारातून कमी होऊ शकते.

       डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे महान शिक्षणतज्ञ होते. एवढेच नव्हे तर बहिष्कृत हितकारीशी सभा,दलित वर्ग शिक्षण संस्था, पीपल्स एज्युकेशन सोसायटी अशा विधायक संस्थांच्या माध्यमातून शिक्षणाचा प्रचार केला.

        भारतीय शिक्षण विषयक स्वातंत्र व अधिकारांचे खरे व खंबीर भक्कम संरक्षण सुद्धा ठरतात. "शिका संघटित व्हा संघर्ष करा"  उद्धाराचा राजमार्गच डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी संपूर्ण भारतीयांना दिला.

       डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी (संदर्भ माझी आत्मकथा डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर संपादक ज गो संत) पीपल्स एज्युकेशन सोसायटीच्या वतीने औरंगाबाद येथे 1950 साली मिलिंद महाविद्यालय स्थापन केले. कॉलेजच्या कोनशिला समारंभासाठी भारताचे पहिले राष्ट्रपती डॉ. राजेंद्र प्रसाद हे 1 सप्टेंबर 1951 रोजी औरंगाबादला आले होते त्याप्रसंगी भारताच्या पहिल्या राष्ट्रपतींचे आपल्या संस्थेच्या व स्वतः च्या वतीने स्वागत केल्यावर डॉ. आंबेडकरांनी आपल्या भाषणात शिक्षणाचे महत्त्व कथन करताना सांगितले की," हिंदू समाजातील खालच्या वर्गातून मी आल्यामुळे शिक्षणाला किती महत्व आहे याची मला पूर्ण कल्पना आलेली आहे. खालच्या वर्गातील लोकांना सुधारण्यासाठी नेमके काय केले पाहिजे, हा विचार होत असताना या वर्गाच्या आर्थिक प्रश्नांचाच विशेष उल्लेख होतो. किंबहुना खालच्या वर्गाचे आर्थिक प्रश्न सोडविण्यात त्यांची खरी प्रगती आहे असे मानले जाते. परंतु केवळ तसेच मानले तर ती एक घोडचूक ठरले. भारतातील खालच्या वर्गांना उत्कर्षाच्या व मुक्तातेच्या मार्गाला आणावयाचे म्हणजे या देशातील प्राचीन काळाप्रमाणे त्यांची खाण्यापिण्याची व कपड्याल्याची फुकट सोय करून उच्चवर्णीयांच्या सेवेसाठी तत्पर ठेवणे हे नव्हे! तर माणसामाणसामधील उच्च नीच व श्रेष्ठ कनिष्ठ भेदभावाच्या ज्या न्यूनगंड तत्त्वज्ञानाने त्यांची वाढच खुंटवून दुसऱ्याचे गुलाम व्हायला त्यांना लावले होते, त्या विषारी परंपरेतून त्यांची सुटका करणे म्हणजेच त्यांचा खरा उद्धार करणे होय! यासाठी खालच्या  थरातील लोकांच्या मनात विवेक जागवून व्यक्तिगत व राष्ट्रीय जीवनाचे महत्व पटवून दिले पाहिजे आणि आतापर्यंत ज्या समाजव्यवस्थेत ते जगत होते त्या समाज जीवनाने त्यांची कशी फसवणूक केली आहे हे समजावून दिले पाहिजे. असे कार्य या देशात उच्च शिक्षणाशिवाय केव्हाच शक्य होणार नाही. म्हणून माझ्या मते भारतातील सर्व प्रकारच्या सामाजिक प्रश्नांवर शिक्षणप्रसार हाच एकमेव आणि सर्वश्रेष्ठ तोडगा आहे."

           डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी संपूर्ण आयुष्यात सर्वोच्च स्थान हे शिक्षणाला दिले शिक्षणामुळे मानवी मेंदू प्रगत होतो. ज्ञानाचा विस्तार होतो. चांगला वाईटाची कल्पना प्रगत होते. शिक्षणामुळे सामाजिक उद्दिष्टांची परिपूर्ती करण्यासाठी व्यक्ती सामाजिक कर्तव्यांबाबत नेहमी सजग राहतो.

        डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी भारतीय संविधानात शैक्षणिक विचार मांडतांना म्हणतात.... 

1.शिक्षणाचा हक्क 

अ.  21 क. राज्य हे सहा वर्षापासून ते 14 वर्षापर्यंतच्या मुलांना कायद्याने ठरविल्यानुसार शिक्षण (पान 8)

२. विवक्षित शैक्षणिक संस्थांत धार्मिक शिक्षण अथवा धार्मिक उपासना यांना उपस्थित राहण्याबाबत स्वतंत्र (पान 11 )

28.(1) पूर्णत: राज्याच्या पैशातून चालवल्या जाणाऱ्या कोणत्याही शैक्षणिक संस्थेत कोणतेही धार्मिक शिक्षण दिले जाणार नाही.

(2) जी शैक्षणिक संस्था राज्याकडून प्रशासली जात असेल परंतु धार्मिक शिक्षण देणे आवश्यक करणारा कोणताही दान निधी किंवा न्यास याखाली ती स्थापन झालेली असेल तिला खंड(१) मधील कोणतीही गोष्ट लागू होणार नाही.

(3) राज्याने मान्यता दिलेल्या किंवा राज्याच्या पैशातून सहाय्य मिळत असणार्‍या कोणत्याही शैक्षणिक संस्थेत ते काही धार्मिक शिक्षण दिले जाईल, त्यात भाग घेण्यास अथवा अशा संस्थेत किंवा तिच्याशी संलग्न असलेल्या कोणत्याही जागेत, जी काही धार्मिक उपासना चालविली जाईल तिला उपस्थित राहण्यास,अशा संस्थेत जाणाऱ्या कोणत्याही व्यक्तीने, किंवा अशी व्यक्ती अज्ञान असल्यास तिच्या पालकाने, आपली संमती दिली असल्याखेरीज अशा व्यक्तीस तसे करणे आवश्यक केले जाणार नाही.

३. सांस्कृतिक व शैक्षणिक हक्क

अ. अल्पसंख्याक वर्गाच्या हितसंबंधाचे संरक्षण

29.(१) भारताच्या राज्यक्षेत्रात किंवा त्यांच्या कोणत्याही भागात राहणाऱ्या ज्या कोणत्याही नागरिक गटाला आपली स्वतःची वेगळी भाषा, लिपी व संस्कृती असेल त्यांना ती जतन करण्याचा हक्क असेल.

(२) राज्याकडून चालविल्या जाणाऱ्या किंवा राज्य निधीतून सहाय्य मिळत असलेल्या कोणत्याही शैक्षणिक संस्थेत कोणत्याही नागरिकास केवळ धर्म, वंश, जात,भाषा या किंवा यांपैकी कोणत्याही कारणावरून प्रवेश नाकारला जाणार नाही.

आ.  अल्पसंख्याक वर्गाच्या शक्षणिक संस्था स्थापण्याचा व त्यांचे प्रशासन करण्याचा हक्क

३०.(१) धर्म किंवा भाषा या निकषानुसार अल्पसंख्याक असलेल्या सर्व वर्गांना आपल्या पसंतीच्या शैक्षणिक संस्था स्थापण्याचा व त्यांचे प्रशासन करण्याचा हक्क असेल.

१((१क) खंड (१) मध्ये निर्दिष्ट केल्याप्रमाणे एखाद्या अल्पसंख्याक वर्गाने स्थापन केलेल्या व प्रशासलेल्या शैक्षणिक संस्थेची कोणतीही मालमत्ता सक्तीने संपादन करण्याची तरतूद करणारा कोणताही कायदा करताना राज्य, अशा मालमत्तेच्या संपादनाबद्दल अशा कायद्याने निश्चित केलेल्या किंवा त्याखाली ठरवलेल्या रकमेमुळे, त्या खंडा खाली हमी दिलेला अधिकार निर्बंधित किंवा निराकृत होणार नाही, अशा प्रकारची ती रक्कम आहे याबद्दल खात्री करून घेईल.)

(२) शैक्षणिक संस्थांना सहाय्य देताना राज्य, एखादी शैक्षणिक संस्था ही, धर्म किंवा भाषा या निकषानुसार अल्पसंख्यांक असलेल्या एखाद्या वर्गाच्या व्यवस्थापनाखाली आहे, या कारणावरून तिला प्रतिकूल होईल अशा प्रकारे भेदभाव करणार नाही. (पान 11)

4. कामाच्या शिक्षणाचा आणि विवक्षित       बाबतीत लोकसहाय्याचा हक्क..

अ. (४१) राज्य हे, आपली आर्थिक क्षमता व विकास यांच्या मर्यादीत कामाचा, शिक्षणाचा हक्क आणि बेकारी, वार्धक्य, आजार व विकलांगता यांनी पीडित अशा व्यक्तींच्या बाबतीत आणि काहीही अपराध नसताना हलाखीचे जिणे ज्यांच्या वाट्याला आले आहे अशा व्यक्तींच्या बाबतीत लोकसहाय्याचा हक्क उपलब्ध करून देण्यासाठी परिणाम कारक तरतूद करील.

5. 16 वर्षाखालील मुलांचे संगोपन व शिक्षणासाठी तरतूद

४५. राज्य हे, बालकांचे वय सहा वर्षाचे होईपर्यंत, त्यांचे संगोपन करण्यासाठी आणि त्यांच्या शिक्षणासाठी तरतूद करील.

6. अनुसूचित जाती, अनुसूचित जनजाती आणि इतर दुर्बल घटक त्यांचे शैक्षणिक व आर्थिक हितसंवर्धन

४६. राज्य जनतेतील दुर्बल घटक आणि विशेषतः अनुसूचित जाती, अनुसूचित जनजाति यांचे शैक्षणिक व आर्थिक हे तसं वर्धन विशेष काळजीपूर्वक करील, आणि सामाजिक अन्याय व सर्व प्रकारचे शोषण या पासून त्यांचे रक्षण करील. (पान 18)

7. आंग्लभारतीय समाजाच्या लाभाकरता शैक्षणिक अनुदानांबाबत विशेष तरतूद

३३७. आंग्लभारतीय समाजाच्या लाभाकरिता 31 मार्च 1948 रोजी संपणाऱ्या वित्तीय वर्षात शिक्षणाबाबत दिली गेली होती अशी काही अनुदाने तर,तीच अनुदाने या संविधानाच्या प्रारंभानंतर पहिल्या तीन वित्तीय वर्षात संघराज्य व प्रत्येक राज्य यांच्याकडून दिली जातील.

     दर तीन वर्षाच्या अनुवर्ती कालावधीत लगतपूर्व तीन वर्षांच्या कालावधीतील अनुदानांहून ती दहा टक्क्यांनी कमी असू शकतील.

परंतु या संविधानाच्या प्रारंभापासून दहा वर्षाच्या अखेरीस अशी अनुदाने, जेथवर ती आंग्लभारतीय समाजाला विशेष सवलत म्हणून असतील तेवढ्या व्याप्तीपुरती, बंद होतील.

परंतु आणखी असे की, कोणतीही शिक्षण संस्था, तिच्यात द्यावयाच्या वार्षिक प्रवेशांपैकी कमीत कमी 40 टक्के प्रवेश आंग्लभारतीय समाजाहून अन्य समाजातील व्यक्तींना उपलब्ध केल्याखेरीज, या अनुच्छेदाखाली कोणतेही अनुदान मिळण्याला  हक्कदार होणार नाही. (पान १४३)

8. प्राथमिक स्तरावर मातृभाषेतून             शिक्षणाच्या सोयी

३५० क. प्रत्येक राज्य आणि राज्यातील प्रत्येक स्थानिक प्राधिकारी, भाषिक अल्पसंख्यांक समाजातील मुलांना शिक्षणाच्या प्राथमिक स्तरावर मातृभाषेतून शिक्षण देण्याच्या पर्याप्त सोयी उपलब्ध करून देण्यासाठी प्रयत्नशील राहील, अशा सोयी पुरवणे शक्य व्हावे, यासाठी राष्ट्रपती आवश्यक किंवा योग्य वाटतील असे निदेश कोणत्याही राज्याला देऊ शकेल. (पान 150)

9. आंध्रप्रदेशात केंद्रीय विद्यापीठाची स्थापना

३७१ डः संसदेला आंध्र प्रदेश राज्यात विद्यापीठ स्थापन करण्यासाठी कायद्याद्वारे तरतूद करता येईल.

            शिक्षणामुळे बालमनावर शिक्षणाचा प्रभाव योग्य प्रकारे व्हावे यासाठी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी प्राथमिक शिक्षणाला प्रथम महत्व दिले आहे. कारण चांगला व्यक्ती घडविण्यासाठी शिक्षण आणि महत्त्वाची भूमिका निभावते.

           शिक्षण त्याग,मानवता, विनम्रता दुसऱ्याची जाणीव नैतिकता अशी मानवी मूल्ये विद्यार्थी मनावर रुजविले जाता. शिक्षण व वैचारिक समतेचा व्यक्तीमत्त्वाचा विकास व्हावा असे बाबासाहेबांना सतत वाटत होते. म्हणून त्यांनी भारतीय संविधानामध्ये प्राथमिक शिक्षणाला महत्त्व दिले आहे. शिक्षण हे समाज परिवर्तनाचे आणि क्रांतीचे प्रभावी साधन आहे.

          डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांचे विचार आजच्या बदलत्या तांत्रिक काळातही ते अतिशय महत्वाचे आणि मार्गदर्शक ठरतात. शिक्षणाचे लोकशाही करण्याचे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे स्वप्न होते. ते स्वप्न आजही पूर्ण झालेले नाही तरीपण शिक्षणाचे लोकशाहीकरण होण्याच्या मार्गावर आहे.  

           डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना अपेक्षित असलेली शैक्षणिक वाटचाल देशात अजूनही आलेली नाही ती यावी से वाटत असेल तर शैक्षणिक धोरण राबविणाऱ्या शासनाच्‍या मानसिकतेमध्ये बदल होण्याची आवश्यकता आहे. कारण समाज सतत बदलत्या भूमिकेत आहे. वाढत्या तंत्रज्ञानामुळे शैक्षणिक महाक्रांती येत आहे आणि या कोरोना महामारी मध्ये खऱ्या अर्थाने शैक्षणिक महाक्रांती झालेली आहे.

       ऑनलाइन शैक्षणिक वर्ग मुळे तळागाळातील जनतेपर्यंत शिक्षणाकडे पाहण्याचा उद्देश बदललेला आहे. दृष्टिकोन बदललेला आहे. त्यामुळे शैक्षणिक धोरण राबवताना फक्त पुस्तकी ज्ञानापेक्षा आता शैक्षणिक बदलताक्रांती कडे लक्ष देऊन राबवावी लागेल. आणि बाबासाहेबांना हेच अभिप्रेत होते की बदलत्या काळानुसार शैक्षणिक धोरणांमध्ये बदल व्हावा कारण शिक्षण समाजपरिवर्तनाचे आणि समाज व्यवस्था सुरळीत चालविण्याची एकमेव साधन आहे....मार्ग आहे !!!

        डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शैक्षणिक विचार विश्लेषण करतांना एकच मुद्दा प्रकर्षाने जाणवतो तो म्हणजे मानवी जीवनाला यशस्वी आणि  प्रतिष्ठापूर्ण  जगण्यासाठी," शिक्षण "हा अविभाज्य घटक असल्याचा दृष्टिकोन स्पष्ट होतो. शिक्षण विकासाची गुरुकिल्ली आहे... समाजपरिवर्तनाची गुरुकिल्ली आहे... समाजक्रांतीची  गुरुकिल्ली आहे....  ",शिका संघटित व्हा संघर्ष करा"  आणि समाज परिवर्तनाच्या क्रांती उच्चशिक्षित होऊन आपले योगदान द्या आणि देशाला प्रगतीच्या दिशेने एक पाऊल समोर घेऊन जा..!!

क्रांतीची मशाल आहे शिक्षण 

परिवर्तनाची ढाल आहे शिक्षण  

अन्यायाच्या महाज्योतीत 

ज्योत आहे शिक्षण 

विकासाच्या सर्वोच्च शिखरावर 

मशाल आहे शिक्षण..!!

              आपली परिस्थिती कशी असो शिक्षण हे कधीही सोडू नका. बाबासाहेबांनी शिक्षणाच्या जोरावर भारतामध्ये महाक्रांती घडवून आणली. त्यांचे व्यक्तिमत्व महान आहे.  त्यांचे विचार कधीही समाज बाह्य होणार नाही. त्यांनी त्यांच्या शिक्षणामुळे देदीप्यमान इतिहास निर्माण केला हे विसरून चालणार नाही. 

            ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे 

©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शैक्षणिक विचार एक क्रांती

आपल्या येण्याची जाणीव आपल्या प्रतिक्रिया  होय. आपली प्रतिक्रिया कमेंट बॉक्समध्ये जरूर नोंदवा आणि लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

 ************************************

               

शब्द अबोल आहेत

***  शब्द अबोल आहेत ***

शब्द अबोल आहेत 

मनातली भाषा बोल आहे 

तरीही मर्यादित शब्द अबोल आहे 

अबोल आपलेच शब्द आपल्याशी 

शब्दाविना संवाद चालु आपलाच 

आपल्याशी क्षणाचाही विलंब न 

करता शब्द बोलके होतात 

आणि क्षणात परत 

शब्द अबोल...!!!

    ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- **  शब्द अबोल आहेत **

        अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा .आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

*************************************

* अंतरीची ओढ *

** अंतरीची ओढ **

मज घेऊन जाते 

आठवणींच्या 

त्याच शब्दांमध्ये 

जेव्हा तो बोलून गेला 

तुझे हात माझ्या हातात 

असावा ...

मनातील कोपरा न कोपरा

फक्त तू असावी 

आता ...

शब्द घेऊन जातात 

त्याच आठव फुलांकडे 

अंतरीच्या ओढीने..!!!

          ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- **मज घेऊन जाते **

          अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका..

Thank you..!!

*************************************

चंद्र

** चंद्र **

आकाशातील चंद्र 

नव्या आशेचा किरण 

आनंदाची उधळण 

साक्ष रात्रीचा काळोख 

स्वप्नांच्या गाढ झोपीत 

शीतल शांत प्रकाश 

काळोखाच्या खाणीत 

नव्या आशेचा चंद्र 

रातराणीचा सुगंध 

साक्षी चंद्रप्रकाश 

प्राजक्ताचे गळणे  

फुललेला मोगरा 

सोबतीला गारवा 

साक्षीला चंद्रआकाशात

✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

              ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-* चंद्र **

        अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका....

Thank you.........!!!!!

----------------------------------