डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शैक्षणिक विचार

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शैक्षणिक विचार एक क्रांती... 

           डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या व्यक्तिमत्व अनेक पैलूने व्यापलेले आहे. विविध क्षेत्रात महत्वपूर्ण योगदान दिलेले आहे. डॉ. आंबेडकर  यांनी सामाजिक राजकीय व आर्थिक न्याय धर्म इतिहास शिक्षण कला साहित्य क्रीडा विविध विषयांवर आपले विचार मांडले आहे.

            डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे थोर विचारवंत होते दलित शोषित पीडितांचे कैवारी होते बाबासाहेबांचे व्यक्तिमत्त्व महान होते.... ते समाज सुधारक होते.... थोर शिक्षक तज्ञ होते.... भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार होते. बाबासाहेब यांना ज्ञान आणि विद्या या गोष्टी काही पुरुषांसाठीच नाही तर स्त्रियांनाही तितकेच महत्वाचे आहे. असे त्यांना वाटत होते.

       बाबासाहेब लोकशिक्षक होते. या नात्याने त्यांनी अनेक शैक्षणिक कार्य करून आपले शिक्षण विषयक विचार मांडणे त्यांचे विचार हे समता बंधुता स्वातंत्र्य न्याय या न्याय तत्वावर  आधारित होते. भारतीय इतिहासात सर्व समाज सुधारकांनी शिक्षणाला समाज सुधारण्याचे मूळ मानले आहे.

      शिक्षण मन परिवर्तना सोबतच समाज परिवर्तन सुद्धा घडवून आणत असे सर्व समाजसुधारकांना वाटत होते. तसेच डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी ,"शिका" हा मोलाचा संदेश समाज बांधवांना दिला. कारण संघटित होऊन संघटन शक्ती मजबूत करून संघर्षाकडे जाण्यासाठी लोकांना बाबासाहेबांनी  शिक्षण हा एकमेव मार्ग आहे असे वाटत होते.

      आज ते विचार सामाजिक क्रांती बरोबरच शैक्षणिक क्रांती ही तितकीच महत्त्वाची प्रगतीसाठी आहे हे तंतोतंत आज समाजामध्ये दिसून येत आहे .

                भारतीय समाज व्यवस्था चातुर्य वर्णव्यवस्थेच्या इतक आहारी गेला होता की माणसाला माणूस म्हणून जगण्याचा हक्क नाकारला गेला होता. बाबासाहेब म्हणतात आपल्यातील माणूस जागा होणार नाही तोपर्यंत आपण संघर्ष करू शकत नाही आणि संघर्ष करण्यासाठी माणूस म्हणून जगण्यासाठी एकच मार्ग तो म्हणजे ",शिक्षण."

   डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आपल्या शैक्षणिक विचार यासंबंधी मार्गदर्शन करतांना सांगितले की, " विजेचा गोळा (बल्ब) कळ दाबताच जसा अंधार नष्ट करून स्वतःचे प्रकाशमान साम्राज्य निर्माण करतो त्याप्रमाणे शिक्षण होय."

         भारतातील प्रत्येक समाजात शिकलेल्या लोकांनी शिक्षणाचा अवलंब करून पारंपारिक रहाटगाडयात(रूढी प्रथा परंपरा ज्या विकास मार्गामध्ये अडथळे म्हणून काम करतात) हातपाय बांधून ठेवलेल्या भारतीय संस्कृतीचे खरी मुक्तता होणार आहे. असे झाले तरच भारताला उत्कर्षप्राप्तीसाठी वाटचाल करता येईल.

              डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर म्हणतात," तुमच्याकडे दोन रुपये असतील तर एक रुपयाची भाकरी घ्या आणि एक रुपयाचे पुस्तक कारण भाकरी तुम्हाला जगायला मदत करेल तर पुस्तक कसे जगायचं ते शिकवेल."  मानवी प्रवृत्ती हे बदलत चाललेला परिस्थितीनुसार बदलत असते तरी पण शिक्षण त्या बदलत्या परिस्थितीतही खूप मोठे योगदान मानवी विचार स्वभावामध्ये योगदान देते. 'बुद्धीमत्तेचा विकास हे मानवी अस्तित्वाचे अंतिम ध्येय असले पाहिजे असे बाबासाहेब म्हणतात."

          शिक्षणाचे महत्त्व सांगताना बाबासाहेब म्हणतात,"देशातील विषमता नष्ट करणारा एकमेव उपाय म्हणजे शिक्षण होय." विषमता जर नष्ट करायची असेल तर शैक्षणिक क्षेत्र सर्व जाती धर्मासाठी खुले व्हायला हवे प्राथमिक शिक्षणापासून ते उच्च शिक्षणापर्यंत सर्व स्तरावर शिक्षण हे मोफत सक्तीचे असावे.

          शिक्षण हे समाज परिवर्तनाचे हत्यार आहे. त्याचा योग्य उपयोग झाला तरच समाजाची प्रगती होईल. त्याचा योग्य उपयोग झाला पाहिजे जो समाज अशिक्षित असतो तो शिक्षणाअभावी सर्वस्व गमावलेलं असतो शिक्षणाने माणसात कर्तव्य आणि हक्काची जाणीव निर्माण होते. जबाबदारी निर्माण होते. आपल्या शिक्षणापासून वंचित समाजाला शिक्षणाचे महत्त्व अत्यंत सोप्या भाषेत कळविणे समजावून सांगताना, डॉ. बाबासाहेब म्हणतात," शिक्षण हे वाघिणीचे दूध आहे ते जो पाषाण करेल तो गुरगुरल्याशिवाय राहणार नाही."

             शिक्षणामुळे व्यक्तीचा सर्वांगीण विकास होतो. त्याला सामाजिक आर्थिक शैक्षणिक राजकीय आदी क्षेत्रातील ज्ञान अवगत होते. काय चूक काय बरोबर हे समजून घेण्याची पात्रता निर्माण होते. आपले अधिकार... आपल्या जबाबदाऱ्या या सर्वाची जाणीव शिक्षणामुळे व्यक्तीमध्ये निर्माण होते.शिक्षण हे  वाघिणीचे  दुध ...गुरगुरल्याशिवाय राहणार नाही  याची प्रचिती आज आपल्याला समाजामध्ये पावलोपावली दिसून येते.

         डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी  वंचित दलित समाजाच्या शिक्षणासाठी पीपल्स एज्युकेशन सोसायटीची स्थापना केली. डॉक्टर आंबेडकर यांनी आपल्या शिक्षण संस्थेचे धोरण जाहीर करताना स्पष्ट केले की," पीपल्स एज्युकेशन सोसायटीचे धोरण शिक्षण प्रसार करण्याचे नसून भारतात बौद्धिक  नैतिक आणि सामाजिक लोकशाहीच्या ज्यादारे विकास होईल अशी मनोवृत्ती घडवून आणण्याचे कार्य तिला शिक्षण प्रसाराच्या माध्यमातुन करावयाचे आहे आजच्या भारताला याच गोष्टीची गरज आहे आणि भारताविषयी सदिच्छा बाळगणार्‍या सर्व लोकांनी ही गोष्ट देशात घडवून आणली पाहिजे." शिक्षण म्हणजे फक्त अक्षरओळख नव्हे तर त्यातून सामाजिक आर्थिक नेतिक बौद्धिक लोकशाही आणि इतर गोष्टींचा सुद्धा विकास व्यक्तीमध्ये व्हावा हे शैक्षणिक कार्याचे खऱ्या अर्थाने काम आहे जो या क्षेत्रात आपले योगदान देता है देणार आहे त्यांनी या सर्व गोष्टी डोळ्यासमोर ठेवून विद्यार्थ्यांना विद्यादान द्यावे शिक्षण संपादन केलेल्या प्रत्येक माणसाने समाजातील अज्ञान दूर करण्यासाठी उपयुक्त ठरले पाहिजे.

        मुंबईला 20.6.1946 सिद्धार्थ कॉलेज आणि औरंगाबादला 1950 साली मिलिंद महाविद्यालय सुरु केले. त्यामुळे दलित समाजामध्ये शिक्षणाची क्रांती घडवून आणली. तेवढेच मागासवर्गीयांच्या शिक्षणासंदर्भात बाबासाहेबांनी जे चिंतन केले ते ही आमुलाग्र स्वरूपाची आहे.शाळा म्हणजे उत्तम नागरिक व कर्तव्यदक्ष नागरिक बनविणारे कारखाने आहेत.    

         शिक्षणामुळे व्यक्ती आणि समाजाची प्रगती होते. शैक्षणिक अधिकार नाकारणे म्हणजे माणूस म्हणून त्यांचे अस्तित्व नाकारून त्यांच्या क्षमता नष्ट करणे होय. म्हणून बाबासाहेबांची शिक्षण विषयक धोरण मांडतांना म्हणतात,"अस्पृश्यांच्या घराघरात ज्ञान गंगेचा प्रवाह नेणे हा माझा उद्देश आहे."

       शैक्षणिक क्षेत्रात अस्पृश्य आघाडीवर असले तरी काही दिवसात योग्य ती प्रगती करू शकतील असा आत्मविश्वास आहे. आज शिक्षणामुळे सामाजिक स्तर उंचावला सोबत शैक्षणिक अधिकार मिळाल्यामुळे उच्च शिक्षणाचे दारीही उघडे झाले त्या जोरावर आज सामाजिक मागास समजले जाणारे जाति वर्ग उच्च पदावर अधिकारपदावर आपले योग्य प्रकारे योगदान देत आहे.

        भारतीय समाजातील प्रत्येक स्तरावरील विद्यार्थ्यां स्वाभिमानाने शिक्षणाच्या वाटेवर एक एक पाऊल पुढे जात आहे आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या शैक्षणिक विचाराचे मूल्य तत्वज्ञान ध्येय धोरण महत्त्व हे प्रत्यक्षात उतरविता आहे. नवा समाज निर्माण करत आहे. अपमानास्पद वागणूक त्यामुळे कमी होत आहे. 

      शिक्षणाची दोर ज्यांनी हातात घेतली. दिवसाची रात्र आणि रात्रीचा दिवस करून येणाऱ्या परिस्थितीवर संकटांवर समस्यांवर मात करीत स्वाभिमानाने यशोगाथा सांगताना दिसतात. आणि हीच यशोगाथा डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना अभिप्रेत होते.

         मिलिंद विद्यालयाच्या शिलान्यास प्रकरणी बोलताना बाबासाहेब म्हणूनच म्हणतात,"हिंदू समाजाच्या अगदी खालच्या स्तरातून आल्यामुळे शिक्षणाचे महत्त्व किती आहे हे मी जाणतो खालच्या समाजाची उन्नती करण्याचा प्रश्न आर्थिक असल्याचे मानण्यात येते पण हे चूक आहे कारण हिंदुस्थानातील दलित समाजाची उन्नती म्हणजे अन्न वस्त्र निवारा यांची सोय करून पूर्वीप्रमाणे त्यांना उच्चवर्गीयची सेवा करण्यास भाग पाडणे नव्हे. खालच्या वर्गाची प्रगती मारून त्यांना दुसऱ्याचे गुलाम व्हावे लागत असल्यास त्यांच्यात निर्माण होणारा न्यूनगंड नाहीसा करणे हे खरे शिक्षणाची ध्येय आहे. आमच्या सर्व सामाजिक दुखण्यावर उच्च शिक्षण हेच एकमेव औषध आहे."

               भारतीय समाजव्यवस्थेत निसर्ग वादाचे शैक्षणिक प्रारूप कष्टमय पद्धतीने रुजविले. शिक्षण हा सर्वांचा अधिकार आहे भारतीय राज्यघटनेत असा कायदा केला. हजारो वर्षाची शैक्षणिक मक्तेदारी मोडून काढत बाबासाहेबांनी शिक्षणावर व्यक्तीची योग्यता ठरते... जातीवर नाही..!! हा विचार त्यांनी भारतीय चातुर्यवर्णीय समाजव्यवस्थेत रुजविला.

       शिक्षणासाठी जात धर्म वय लिंग हे भेदभाव पुसून काढले. शिक्षणाचा हक्क नाकारणे म्हणजे निसर्ग नियमांचे उल्लंघन करणे होय. व्यक्ती विकासाच्या महत्वपूर्ण वैशिष्ट म्हणजे शिक्षणामुळे व्यक्तीचे नावलौकिक वाढविणे योग्यता वाढविणे हे शिक्षणामुळे सहज साध्य होते.

       डॉ. बाबासाहेब म्हणतात,"आपली पुस्तके मागणे म्हणजे आपला प्राण मागण्यासारखे आहे." पुस्तक हेच माझे मित्र आहे." असे म्हणतात. 

       तात्पर्य हेच की, पुस्तकासारखा खरा मित्र आयुष्यात व्यक्तीला दुसरा मिळत नाही. अनुभवाची शिदोरी पुस्तकांमुळेे आपल्या आयुष्याला मिळते. काय चांगले काय वाईट यातील भेद कळतो. आयुष्याला मार्गदर्शन करण्याचे काम पुस्तके करतात.

        डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर म्हणतात, "केवळ बाराखडी शिकवणे म्हणजे शिक्षण नव्हे तर मुलांची मने सुसंस्कृत करणारे दर्जेदार शिक्षण शाळांनी दिले पाहिजे." इतके सूक्ष्म विचार बाबासाहेबांनी प्राथमिक शिक्षणाबाबत केला होता.

        शिक्षण हेच खऱ्या अर्थाने जीवनाच्या प्रगतीकरिता महत्वाची बाब आहे. प्राथमिक शिक्षणाचा प्रसार करणे राष्ट्रीय दृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचा प्रश्न आहे. प्राथमिक शिक्षणाचा सार्वत्रिक प्रसार सर्वांगीण राष्ट्रीय प्रगतीच्या इमारतीचा पाया आहे.

             20 जुलै 1942 रोजी नागपूर येथील आयोजित डिप्रेस्ड क्लासेस वुमेन्स कॉन्फरन्स मध्ये महिलांना उद्देशून केलेल्या भाषणात डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर म्हणतात, "स्त्रियांची प्रगती ज्या प्रमाणात झाली असेल त्यावरून एखाद्या समाजाची प्रगती मी मोजीत असतो म्हणूनच हा समुदाय पाहिल्यावर मला खात्री वाटते व आनंद होतो की आम्ही प्रगती केली आहे." डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा दृष्टीकोन प्रगल्भ होता.    

          घरातील स्त्री शिकली तर संपूर्ण कुटुंब हे सुशिक्षित होते. हा त्या वेळचा दृष्टीकोण आजही शंभर टक्के लागू पडतो.  

              स्त्री पुरुष समानता हे गुण डॉ. बाबासाहेबांच्या शैक्षणिक विचारातून प्रकर्षाने जाणवतं तसेच शैक्षणिक विकास करणे हे प्रत्येक नागरिकांचे कर्तव्य हक्क आहे. हे या विचारातून दिसून येते. शिवाय शिक्षणातील विषमता आर्थिक विषमता या विचारातून कमी होऊ शकते.

       डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे महान शिक्षणतज्ञ होते. एवढेच नव्हे तर बहिष्कृत हितकारीशी सभा,दलित वर्ग शिक्षण संस्था, पीपल्स एज्युकेशन सोसायटी अशा विधायक संस्थांच्या माध्यमातून शिक्षणाचा प्रचार केला.

        भारतीय शिक्षण विषयक स्वातंत्र व अधिकारांचे खरे व खंबीर भक्कम संरक्षण सुद्धा ठरतात. "शिका संघटित व्हा संघर्ष करा"  उद्धाराचा राजमार्गच डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी संपूर्ण भारतीयांना दिला.

       डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी (संदर्भ माझी आत्मकथा डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर संपादक ज गो संत) पीपल्स एज्युकेशन सोसायटीच्या वतीने औरंगाबाद येथे 1950 साली मिलिंद महाविद्यालय स्थापन केले. कॉलेजच्या कोनशिला समारंभासाठी भारताचे पहिले राष्ट्रपती डॉ. राजेंद्र प्रसाद हे 1 सप्टेंबर 1951 रोजी औरंगाबादला आले होते त्याप्रसंगी भारताच्या पहिल्या राष्ट्रपतींचे आपल्या संस्थेच्या व स्वतः च्या वतीने स्वागत केल्यावर डॉ. आंबेडकरांनी आपल्या भाषणात शिक्षणाचे महत्त्व कथन करताना सांगितले की," हिंदू समाजातील खालच्या वर्गातून मी आल्यामुळे शिक्षणाला किती महत्व आहे याची मला पूर्ण कल्पना आलेली आहे. खालच्या वर्गातील लोकांना सुधारण्यासाठी नेमके काय केले पाहिजे, हा विचार होत असताना या वर्गाच्या आर्थिक प्रश्नांचाच विशेष उल्लेख होतो. किंबहुना खालच्या वर्गाचे आर्थिक प्रश्न सोडविण्यात त्यांची खरी प्रगती आहे असे मानले जाते. परंतु केवळ तसेच मानले तर ती एक घोडचूक ठरले. भारतातील खालच्या वर्गांना उत्कर्षाच्या व मुक्तातेच्या मार्गाला आणावयाचे म्हणजे या देशातील प्राचीन काळाप्रमाणे त्यांची खाण्यापिण्याची व कपड्याल्याची फुकट सोय करून उच्चवर्णीयांच्या सेवेसाठी तत्पर ठेवणे हे नव्हे! तर माणसामाणसामधील उच्च नीच व श्रेष्ठ कनिष्ठ भेदभावाच्या ज्या न्यूनगंड तत्त्वज्ञानाने त्यांची वाढच खुंटवून दुसऱ्याचे गुलाम व्हायला त्यांना लावले होते, त्या विषारी परंपरेतून त्यांची सुटका करणे म्हणजेच त्यांचा खरा उद्धार करणे होय! यासाठी खालच्या  थरातील लोकांच्या मनात विवेक जागवून व्यक्तिगत व राष्ट्रीय जीवनाचे महत्व पटवून दिले पाहिजे आणि आतापर्यंत ज्या समाजव्यवस्थेत ते जगत होते त्या समाज जीवनाने त्यांची कशी फसवणूक केली आहे हे समजावून दिले पाहिजे. असे कार्य या देशात उच्च शिक्षणाशिवाय केव्हाच शक्य होणार नाही. म्हणून माझ्या मते भारतातील सर्व प्रकारच्या सामाजिक प्रश्नांवर शिक्षणप्रसार हाच एकमेव आणि सर्वश्रेष्ठ तोडगा आहे."

           डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी संपूर्ण आयुष्यात सर्वोच्च स्थान हे शिक्षणाला दिले शिक्षणामुळे मानवी मेंदू प्रगत होतो. ज्ञानाचा विस्तार होतो. चांगला वाईटाची कल्पना प्रगत होते. शिक्षणामुळे सामाजिक उद्दिष्टांची परिपूर्ती करण्यासाठी व्यक्ती सामाजिक कर्तव्यांबाबत नेहमी सजग राहतो.

        डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी भारतीय संविधानात शैक्षणिक विचार मांडतांना म्हणतात.... 

1.शिक्षणाचा हक्क 

अ.  21 क. राज्य हे सहा वर्षापासून ते 14 वर्षापर्यंतच्या मुलांना कायद्याने ठरविल्यानुसार शिक्षण (पान 8)

२. विवक्षित शैक्षणिक संस्थांत धार्मिक शिक्षण अथवा धार्मिक उपासना यांना उपस्थित राहण्याबाबत स्वतंत्र (पान 11 )

28.(1) पूर्णत: राज्याच्या पैशातून चालवल्या जाणाऱ्या कोणत्याही शैक्षणिक संस्थेत कोणतेही धार्मिक शिक्षण दिले जाणार नाही.

(2) जी शैक्षणिक संस्था राज्याकडून प्रशासली जात असेल परंतु धार्मिक शिक्षण देणे आवश्यक करणारा कोणताही दान निधी किंवा न्यास याखाली ती स्थापन झालेली असेल तिला खंड(१) मधील कोणतीही गोष्ट लागू होणार नाही.

(3) राज्याने मान्यता दिलेल्या किंवा राज्याच्या पैशातून सहाय्य मिळत असणार्‍या कोणत्याही शैक्षणिक संस्थेत ते काही धार्मिक शिक्षण दिले जाईल, त्यात भाग घेण्यास अथवा अशा संस्थेत किंवा तिच्याशी संलग्न असलेल्या कोणत्याही जागेत, जी काही धार्मिक उपासना चालविली जाईल तिला उपस्थित राहण्यास,अशा संस्थेत जाणाऱ्या कोणत्याही व्यक्तीने, किंवा अशी व्यक्ती अज्ञान असल्यास तिच्या पालकाने, आपली संमती दिली असल्याखेरीज अशा व्यक्तीस तसे करणे आवश्यक केले जाणार नाही.

३. सांस्कृतिक व शैक्षणिक हक्क

अ. अल्पसंख्याक वर्गाच्या हितसंबंधाचे संरक्षण

29.(१) भारताच्या राज्यक्षेत्रात किंवा त्यांच्या कोणत्याही भागात राहणाऱ्या ज्या कोणत्याही नागरिक गटाला आपली स्वतःची वेगळी भाषा, लिपी व संस्कृती असेल त्यांना ती जतन करण्याचा हक्क असेल.

(२) राज्याकडून चालविल्या जाणाऱ्या किंवा राज्य निधीतून सहाय्य मिळत असलेल्या कोणत्याही शैक्षणिक संस्थेत कोणत्याही नागरिकास केवळ धर्म, वंश, जात,भाषा या किंवा यांपैकी कोणत्याही कारणावरून प्रवेश नाकारला जाणार नाही.

आ.  अल्पसंख्याक वर्गाच्या शक्षणिक संस्था स्थापण्याचा व त्यांचे प्रशासन करण्याचा हक्क

३०.(१) धर्म किंवा भाषा या निकषानुसार अल्पसंख्याक असलेल्या सर्व वर्गांना आपल्या पसंतीच्या शैक्षणिक संस्था स्थापण्याचा व त्यांचे प्रशासन करण्याचा हक्क असेल.

१((१क) खंड (१) मध्ये निर्दिष्ट केल्याप्रमाणे एखाद्या अल्पसंख्याक वर्गाने स्थापन केलेल्या व प्रशासलेल्या शैक्षणिक संस्थेची कोणतीही मालमत्ता सक्तीने संपादन करण्याची तरतूद करणारा कोणताही कायदा करताना राज्य, अशा मालमत्तेच्या संपादनाबद्दल अशा कायद्याने निश्चित केलेल्या किंवा त्याखाली ठरवलेल्या रकमेमुळे, त्या खंडा खाली हमी दिलेला अधिकार निर्बंधित किंवा निराकृत होणार नाही, अशा प्रकारची ती रक्कम आहे याबद्दल खात्री करून घेईल.)

(२) शैक्षणिक संस्थांना सहाय्य देताना राज्य, एखादी शैक्षणिक संस्था ही, धर्म किंवा भाषा या निकषानुसार अल्पसंख्यांक असलेल्या एखाद्या वर्गाच्या व्यवस्थापनाखाली आहे, या कारणावरून तिला प्रतिकूल होईल अशा प्रकारे भेदभाव करणार नाही. (पान 11)

4. कामाच्या शिक्षणाचा आणि विवक्षित       बाबतीत लोकसहाय्याचा हक्क..

अ. (४१) राज्य हे, आपली आर्थिक क्षमता व विकास यांच्या मर्यादीत कामाचा, शिक्षणाचा हक्क आणि बेकारी, वार्धक्य, आजार व विकलांगता यांनी पीडित अशा व्यक्तींच्या बाबतीत आणि काहीही अपराध नसताना हलाखीचे जिणे ज्यांच्या वाट्याला आले आहे अशा व्यक्तींच्या बाबतीत लोकसहाय्याचा हक्क उपलब्ध करून देण्यासाठी परिणाम कारक तरतूद करील.

5. 16 वर्षाखालील मुलांचे संगोपन व शिक्षणासाठी तरतूद

४५. राज्य हे, बालकांचे वय सहा वर्षाचे होईपर्यंत, त्यांचे संगोपन करण्यासाठी आणि त्यांच्या शिक्षणासाठी तरतूद करील.

6. अनुसूचित जाती, अनुसूचित जनजाती आणि इतर दुर्बल घटक त्यांचे शैक्षणिक व आर्थिक हितसंवर्धन

४६. राज्य जनतेतील दुर्बल घटक आणि विशेषतः अनुसूचित जाती, अनुसूचित जनजाति यांचे शैक्षणिक व आर्थिक हे तसं वर्धन विशेष काळजीपूर्वक करील, आणि सामाजिक अन्याय व सर्व प्रकारचे शोषण या पासून त्यांचे रक्षण करील. (पान 18)

7. आंग्लभारतीय समाजाच्या लाभाकरता शैक्षणिक अनुदानांबाबत विशेष तरतूद

३३७. आंग्लभारतीय समाजाच्या लाभाकरिता 31 मार्च 1948 रोजी संपणाऱ्या वित्तीय वर्षात शिक्षणाबाबत दिली गेली होती अशी काही अनुदाने तर,तीच अनुदाने या संविधानाच्या प्रारंभानंतर पहिल्या तीन वित्तीय वर्षात संघराज्य व प्रत्येक राज्य यांच्याकडून दिली जातील.

     दर तीन वर्षाच्या अनुवर्ती कालावधीत लगतपूर्व तीन वर्षांच्या कालावधीतील अनुदानांहून ती दहा टक्क्यांनी कमी असू शकतील.

परंतु या संविधानाच्या प्रारंभापासून दहा वर्षाच्या अखेरीस अशी अनुदाने, जेथवर ती आंग्लभारतीय समाजाला विशेष सवलत म्हणून असतील तेवढ्या व्याप्तीपुरती, बंद होतील.

परंतु आणखी असे की, कोणतीही शिक्षण संस्था, तिच्यात द्यावयाच्या वार्षिक प्रवेशांपैकी कमीत कमी 40 टक्के प्रवेश आंग्लभारतीय समाजाहून अन्य समाजातील व्यक्तींना उपलब्ध केल्याखेरीज, या अनुच्छेदाखाली कोणतेही अनुदान मिळण्याला  हक्कदार होणार नाही. (पान १४३)

8. प्राथमिक स्तरावर मातृभाषेतून             शिक्षणाच्या सोयी

३५० क. प्रत्येक राज्य आणि राज्यातील प्रत्येक स्थानिक प्राधिकारी, भाषिक अल्पसंख्यांक समाजातील मुलांना शिक्षणाच्या प्राथमिक स्तरावर मातृभाषेतून शिक्षण देण्याच्या पर्याप्त सोयी उपलब्ध करून देण्यासाठी प्रयत्नशील राहील, अशा सोयी पुरवणे शक्य व्हावे, यासाठी राष्ट्रपती आवश्यक किंवा योग्य वाटतील असे निदेश कोणत्याही राज्याला देऊ शकेल. (पान 150)

9. आंध्रप्रदेशात केंद्रीय विद्यापीठाची स्थापना

३७१ डः संसदेला आंध्र प्रदेश राज्यात विद्यापीठ स्थापन करण्यासाठी कायद्याद्वारे तरतूद करता येईल.

            शिक्षणामुळे बालमनावर शिक्षणाचा प्रभाव योग्य प्रकारे व्हावे यासाठी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी प्राथमिक शिक्षणाला प्रथम महत्व दिले आहे. कारण चांगला व्यक्ती घडविण्यासाठी शिक्षण आणि महत्त्वाची भूमिका निभावते.

           शिक्षण त्याग,मानवता, विनम्रता दुसऱ्याची जाणीव नैतिकता अशी मानवी मूल्ये विद्यार्थी मनावर रुजविले जाता. शिक्षण व वैचारिक समतेचा व्यक्तीमत्त्वाचा विकास व्हावा असे बाबासाहेबांना सतत वाटत होते. म्हणून त्यांनी भारतीय संविधानामध्ये प्राथमिक शिक्षणाला महत्त्व दिले आहे. शिक्षण हे समाज परिवर्तनाचे आणि क्रांतीचे प्रभावी साधन आहे.

          डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर यांचे विचार आजच्या बदलत्या तांत्रिक काळातही ते अतिशय महत्वाचे आणि मार्गदर्शक ठरतात. शिक्षणाचे लोकशाही करण्याचे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे स्वप्न होते. ते स्वप्न आजही पूर्ण झालेले नाही तरीपण शिक्षणाचे लोकशाहीकरण होण्याच्या मार्गावर आहे.  

           डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांना अपेक्षित असलेली शैक्षणिक वाटचाल देशात अजूनही आलेली नाही ती यावी से वाटत असेल तर शैक्षणिक धोरण राबविणाऱ्या शासनाच्‍या मानसिकतेमध्ये बदल होण्याची आवश्यकता आहे. कारण समाज सतत बदलत्या भूमिकेत आहे. वाढत्या तंत्रज्ञानामुळे शैक्षणिक महाक्रांती येत आहे आणि या कोरोना महामारी मध्ये खऱ्या अर्थाने शैक्षणिक महाक्रांती झालेली आहे.

       ऑनलाइन शैक्षणिक वर्ग मुळे तळागाळातील जनतेपर्यंत शिक्षणाकडे पाहण्याचा उद्देश बदललेला आहे. दृष्टिकोन बदललेला आहे. त्यामुळे शैक्षणिक धोरण राबवताना फक्त पुस्तकी ज्ञानापेक्षा आता शैक्षणिक बदलताक्रांती कडे लक्ष देऊन राबवावी लागेल. आणि बाबासाहेबांना हेच अभिप्रेत होते की बदलत्या काळानुसार शैक्षणिक धोरणांमध्ये बदल व्हावा कारण शिक्षण समाजपरिवर्तनाचे आणि समाज व्यवस्था सुरळीत चालविण्याची एकमेव साधन आहे....मार्ग आहे !!!

        डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शैक्षणिक विचार विश्लेषण करतांना एकच मुद्दा प्रकर्षाने जाणवतो तो म्हणजे मानवी जीवनाला यशस्वी आणि  प्रतिष्ठापूर्ण  जगण्यासाठी," शिक्षण "हा अविभाज्य घटक असल्याचा दृष्टिकोन स्पष्ट होतो. शिक्षण विकासाची गुरुकिल्ली आहे... समाजपरिवर्तनाची गुरुकिल्ली आहे... समाजक्रांतीची  गुरुकिल्ली आहे....  ",शिका संघटित व्हा संघर्ष करा"  आणि समाज परिवर्तनाच्या क्रांती उच्चशिक्षित होऊन आपले योगदान द्या आणि देशाला प्रगतीच्या दिशेने एक पाऊल समोर घेऊन जा..!!

क्रांतीची मशाल आहे शिक्षण 

परिवर्तनाची ढाल आहे शिक्षण  

अन्यायाच्या महाज्योतीत 

ज्योत आहे शिक्षण 

विकासाच्या सर्वोच्च शिखरावर 

मशाल आहे शिक्षण..!!

              आपली परिस्थिती कशी असो शिक्षण हे कधीही सोडू नका. बाबासाहेबांनी शिक्षणाच्या जोरावर भारतामध्ये महाक्रांती घडवून आणली. त्यांचे व्यक्तिमत्व महान आहे.  त्यांचे विचार कधीही समाज बाह्य होणार नाही. त्यांनी त्यांच्या शिक्षणामुळे देदीप्यमान इतिहास निर्माण केला हे विसरून चालणार नाही. 

            ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे 

©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे शैक्षणिक विचार एक क्रांती

आपल्या येण्याची जाणीव आपल्या प्रतिक्रिया  होय. आपली प्रतिक्रिया कमेंट बॉक्समध्ये जरूर नोंदवा आणि लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

 ************************************

               

शब्द अबोल आहेत

***  शब्द अबोल आहेत ***

शब्द अबोल आहेत 

मनातली भाषा बोल आहे 

तरीही मर्यादित शब्द अबोल आहे 

अबोल आपलेच शब्द आपल्याशी 

शब्दाविना संवाद चालु आपलाच 

आपल्याशी क्षणाचाही विलंब न 

करता शब्द बोलके होतात 

आणि क्षणात परत 

शब्द अबोल...!!!

    ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- **  शब्द अबोल आहेत **

        अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा .आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

*************************************

* अंतरीची ओढ *

** अंतरीची ओढ **

मज घेऊन जाते 

आठवणींच्या 

त्याच शब्दांमध्ये 

जेव्हा तो बोलून गेला 

तुझे हात माझ्या हातात 

असावा ...

मनातील कोपरा न कोपरा

फक्त तू असावी 

आता ...

शब्द घेऊन जातात 

त्याच आठव फुलांकडे 

अंतरीच्या ओढीने..!!!

          ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- **मज घेऊन जाते **

          अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका..

Thank you..!!

*************************************

चंद्र

** चंद्र **

आकाशातील चंद्र 

नव्या आशेचा किरण 

आनंदाची उधळण 

साक्ष रात्रीचा काळोख 

स्वप्नांच्या गाढ झोपीत 

शीतल शांत प्रकाश 

काळोखाच्या खाणीत 

नव्या आशेचा चंद्र 

रातराणीचा सुगंध 

साक्षी चंद्रप्रकाश 

प्राजक्ताचे गळणे  

फुललेला मोगरा 

सोबतीला गारवा 

साक्षीला चंद्रआकाशात

✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

              ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-* चंद्र **

        अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका....

Thank you.........!!!!!

----------------------------------

💕💕 माझ्या तुझ्या प्रेमाला 💕💕

💕💕 माझ्या तुझ्या प्रेमाला 💕💕

तुझ्या माझ्या भेटीला 

साक्ष आहे तो चंद्र 

माझी आसवे तुझे हळूच

हसणे... 

अलगद गालावर हात 

माझे लाजणे 

तुझे सावरणे 

साक्ष आहे तो चंद्र 

माझ्या तुझ्या प्रेमाला

        ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे 

©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-💕💕 माझ्या तुझ्या प्रेमाला 💕💕

      आपल्या येण्याची जाणीव आपल्या प्रतिक्रिया  होय. आपली प्रतिक्रिया कमेंट बॉक्समध्ये जरूर नोंदवा आणि लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका 

*** संस्कार फक्त माझे *****

         **** संस्कार फक्त माझे *****

           व्यक्ती तितक्या प्रवृत्ती या नुसार समाजामध्ये वेगवेगळ्या विचारांचे व्यक्ती राहतात. जीवन म्हटले की कुठे कमी कुठे जास्त कुठे परिस्थितीमुळे तर कुठे न मिळालेल्या पोषक वातावरणामुळे कधी जबाबदारी मुळे माणूस कुठेतरी वेळेच्या मागे पडत जातो आणि मग चालू होतो नशिबाचा खेळ..

        नशीब नशीब म्हणून हिणवणारे आपलीच आजूबाजूची परिस्थिती व्यक्ती मनावर जखमा करत राहतात पण या सर्व परिस्थितीत स्वतःच्या जबाबदाऱ्या सांभाळून जी व्यक्ती आज या वेळेला आत्मविश्वास आणि उभी राहते त्या व्यक्तीचे मनोबळ तोडण्याचा प्रयत्न करता.

        त्यावेळी सहज मनात प्रश्न येऊन जातो चांगल्या संस्कारांचे आणि चांगल्या मनाच्या चांगलं भाषेच्या आणि विशेषता एक व्यक्ती म्हणून जगताना ज्या जबाबदाऱ्या त्यावेळी त्याने निभावलेल्या असतात.

      त्या सर्वांचा काय कारण प्रत्येक व्यक्ती हा आपल्या जबाबदाऱ्या झटकू शकत नाही त्या व्यक्तीच्या मनातील त्यांच्या भावविश्वातील भावनेवर लिहिला गेलेला आहे काही चुकलं नक्की सांगा कारण मी संस्कार सांगाव इतकी मोठी नाही आणि इतकी लहान ही नाही लेख आवडल्यास नक्की शेअर आणि लाईक करायला विसरु नका आपला अभिप्राय म्हणजे तुमच्या येण्याची पोचपावती आहे अभिप्राय नक्की कळवा धन्यवाद..!!

         *****///*/*************

जगण्याचे सर्व प्रश्न हे नशीब असेल तर 

चांगले संस्कार ...चांगले मन... 

चांगल्या रूढी प्रथा परंपरा... 

 यांच काय ?????

1. संस्कार फक्त माझे

          

जगण्याचे सर्व प्रश्न हे नशीब असेल तर 

चांगले संस्कार ...चांगले मन... 

चांगल्या रूढी प्रथा परंपरा... 

 यांच काय ?????

               संस्कार हे जन्माने मिळतात काही संस्कार स्वतः स्वतःवर करावे लागतात पण खरंच आपण त्या संस्कारांना आत्मसात करतो का.. संस्कार आत्मसात करणे हे माणूस म्हणून जगण्याचे एक अभूतपूर्व संस्कार आहे.   जागतिक माहितीच्या या महा जाळ्यामध्ये माणूस हरवत चालला आहे का हा प्रश्न सतत विचारला जातो पण माणूस खरंच हरवत चालला आहे का? या प्रश्नाचे उत्तर कधीच मिळत नाही.

        मिळाले तर नक्की सांगा..!! कारण या प्रश्नत माणूस हरवत आहे का यापेक्षा माणूस संस्कार विसरत आहेत का? या प्रश्नाच्या उत्तरांची जास्त आज गरज आहे. स्वार्थीपणा हा माणसाचा संस्कार असू शकत नाही कारण स्वार्थीपणा हा माणसाचा स्वार्थी संस्कारांचा नव्हे तर आधीच्या पिढीने दिलेल्या संस्काराचा गणिताची गोळाबेरीज असते.

            प्राचीन काळापासून संस्कार ही आपली जमेची बाजू आहे. आधुनिक परिस्थितीनुसार आपण त्यात बदल करीत आहोत आणि करत राहणार आहोत कारण परिवर्तन हा जगण्याचा मार्ग आहे. परिवर्तन जगण्यासाठी नव्हे तर जगात स्वतःला आत्मविश्वासाने उभे राहणे.

        संस्काराची भाषा करावी किंवा व्याख्या करावी इतकी मोठी नाही तरीपण संस्कार या विषयावर लिहिताना खरच मी एक माणूस म्हणून जगत आहे का या प्रश्नाचे उत्तर मला नेहमी सकारात्मक मिळते नकारात्मकतेची चाहूल सतत आजूबाजूला असली तरी सकारात्मकता ही नेहमी मनाला बळ देते संस्कार हे या सकारात्मक तेतून मिळत असावे.

           सकारात्मकता नेहमीच सकाळचा सूर्य टवटवीत फुले  गळलेला परिजात फुललेली रात्र सुगंधीत झालेला परिसर आणि आजूबाजूने असलेली हिरवळ याच सकारात्मक तेतून न मनात निर्माण होत असावी... कारण संस्कार कितीही चांगले असले तरी नकारात्मक हे नेहमीच वरचढ होत असते. 

     काही क्षणांसाठी पण निसर्ग नियम हा प्रत्येकानंच लागू आहे. पानगळ झाले की नवीन पालवी येणारच आणि नवनिर्मितीची चाहूल लागणारच. संस्कार हे असेच असावे नकारात्मकतेचे पानगळ झाली की संस्कारा ची नवनिर्मिती आपल्यामध्ये होत असते.

     मनाला आत्मविश्वासाने उभे 

     करणारे संस्कार 

     आत्मविश्वासाने शब्द निर्माण 

     करणारे संस्कार 

     संस्काराची शिदोरी म्हणजे 

     माणुसकी...!!!

 

2. संस्कार समजूतदारपणाची फक्त माझे* 

           संस्कार शब्दांचे म्हणतात मनाचा आत्मविश्वासा नेहमीच जगण्याच्या या खडतर प्रवासात साथ देत असतो आजूबाजूची परिस्थिती आणि आपले मन त्यांच्यामध्ये चांगल्याप्रकारे सांगड घालत असल्यास कोणत्याही संकटांना प्रश्नांना आस समस्यांना सामोरे जाता येते पण खरंच त्यांना सामोरे जाताना चांगले संस्कार नेहमीच त्मविश्‍वास कमी करत असतो का आकाशात चिमणीचा चिवचिवाट आणि झाडावर बसलेल्या कोकिळेचा आवाज यामध्ये काय फरक असावा हे आपल्या सर्वांना माहित आहे. 

          चिमणीचा चिवचिवाट मनाला एक वेगळाच आनंद देऊन जातो कोकिळेचे स्वर मनाला सुखद आनंद देऊन जातो दोन्ही आवाजच दोघांचे आवाजावर झालेले संस्कार वेगळे हे दोन आवाज वेगवेगळे असतील तर दोन व्यक्ती सुद्धा वेगवेगळ्या विचारसरणीचे आणि वेगवेगळ्या शब्दांना घेऊन जगत असतात तरीपण आपण एक व्यक्ती दुसऱ्या व्यक्तीस सारखा वागावं अशी माफक कल्पना अपेक्षा आणि जगण्याच्या या खडतर प्रवासात असावा असे वाटते पण खरंच असे होते का चांगले संस्कार नेहमीच्या या वाटेवर जात असतात.

          समजूतदारपणा व्यक्तीचा सर्वात सुंदर संस्कार आहे असे मला वाटते कारण समजूतदारपणा मुळे आपल्या अपेक्षा कमी असतात आपल्या कल्पना कमी असतात आणि आपला जगण्याच्या माफक संकल्पना कमी असतात तरीपण हा समजूतदारपणा जर कमकुवतपणा होत असेल तर या समजूतदारपणा च्या संस्काराला आपण कुठे थांबायचे का याचा निर्णय प्रत्येक व्यक्तीने स्वतः स्वतःच्या मनाला प्रश्न करुन योग्य वेगळच करावा समजूतदारपणा थोडासा बाजूला ठेवून आपण आपल्यावर केलेल्या संस्कारांच्या जोरावर निर्णय घ्यावा

        समजूतदारपणाची ओंजळ किती दिवस घ्यायचे हे प्रत्येक व्यक्तीला समजले पाहिजे समस्या प्रत्येकाच्या आयुष्यात असतात म्हणून त्या समस्येचे भांडवल कोणी करत असेल तर  समजुतदारपणाने समजून सांगावे कारण ते आपले संस्कार आहे पण संस्कार संस्कार  म्हणून किती दिवस त्याला गुंडाळुन बसायचे हेच कळत नाही मनाचा निर्धार करून आपण त्याला सामोर जावे असे सतत वाटत असले तरी चांगले संस्कार जाऊद्या च्या भूमिकेत असतात

        ओंजळ संस्काराची ओंजळ कर्तव्याचे ओंजळ जबाबदारीची पण या सर्व ओंजळी मध्ये किती संस्काराचे पाणी ओतायचे हे आपल्यालाच कळले तर किती बरं होईल चांगले संस्कार हेच कळू देत नाही संस्काराची पानगळ प्रत्येक वेळी समजुतदारपणाने होऊन जाते.

           मुसळधार पाऊस येऊन जातो नयनात प्रत्येक वेळी एकच प्रश्न मनाला पडतो बुद्धीला पडतो शब्दांना पडतो हा पावसाळा आपल्याच वाट्याला का प्रत्येक व्यक्तीला नाही तर प्रत्येक संस्कारित व्यक्तीला हा प्रश्न पडत असावा मी शब्दांत बरोबर जगण्याचा प्रयत्न करते काहीतरी चांगला मांडण्याचा प्रयत्न करते माझे शब्द संस्कार चांगल्या संस्कारांचे पायामुळे घट्ट बांधून ठेवते माझ्या शब्दांना माझ्या विचारांना कोणत्याही अशा शब्दात मांडू देत नाही कारण शब्द हे शस्त्र आहे ...!!!!!                        

3. संस्कार प्रेमाचे फक्त माझे"

आजकाल तुझ्याकडे शब्द जास्त 

हसविल्यासारखे करताना कधी 

निशब्द करून जातो... प्रेम संस्कारांना

         संस्कार शब्दही नेहमीच मनाला आत्मविश्वास निर्माण करून देत असता शब्द संस्कार हे एका शस्त्र सारखे आहे ते वापरले तर कुणी आत्मविश्वासाने कोणत्याही समस्यांना समोर जात तर कधी हे शब्द आत्मविश्वास नष्ट करतात; नेहमी असे वाटत राहते. शब्द ही लेखणी पेक्षाही धारदार आहे. 

     लिहिताना लेखणी कुठेतरी पूर्णविराम स्वल्पविराम अर्धविराम  देत जाते. बोलत असलेले शब्द कुठेही पूर्णविराम स्वल्पविराम.... घेत नाही आणि इथेच घात होतो मग ते प्रेमळ शब्द असोत की नकारात्मक शब्द असो घात तर होणारच...!!!

           जीवनात प्रकाश असतो... अशक्य असे काहीच नाही तरी पण काही वेळा अशक्य वाटणाऱ्या गोष्टी आपल्याही नकळत आयुष्यात घडून जातात... घडत असतात. अशावेळी अबोल शब्द बळ देण्याचे काम करतात. सहनशीलता म्हणजे काय ??या प्रश्नाचे उत्तर अशावेळी मिळतात. आयुष्यात रुसवे-फुगवे खूप असतात पण ते का असतात? हे माहीतच नसते.

             शब्द मौन होतात अशा वेळी..!! मुके झालेले शब्द आणि मुके झालेल्या भावना सोबत अंतरीचे भाव दिव्यासारखे जळत... हळुवारपणे,अंधारात. प्रेम हा शब्द खूप पवित्र आहे. तरीपण या शब्दाचा उपयोग करून काही लोक त्याच्या स्वतःच्या फायद्यासाठी करून घेतात. 

        संस्कारांची भाषा करावी की नाही हे कळतच नाही तरीही मनात आलेले शब्द हे कागदावर उतरवावे असे सतत वाटुन जाते. संस्कार संस्कार म्हणजे काय? या प्रश्नाचे उत्तरही कधी मिळाले नाही कारण प्रत्येकांच्या घरातले संस्कार हे वेगवेगळे असते. अनुभवाने आलेले संस्कार वेगवेगळे असतात. व्यक्तिपरत्वे संस्कार वेगळे असतात. आधुनिक सामाजिक सहरचने नुसार संस्कार वेगवेगळे असतात.

         संस्कार आनंदाचे ...संस्कार दुःखांचे... संस्कार प्रेमभावनेचे... प्रेमाची व्याख्या करणे कठीण आहे त्याही पेक्षा कठीण आहे संस्कार प्रेमाची व्याख्या करणे. कारण प्रेम हे जरी दाखविण्याची गोष्ट असली तरी ती न दाखविता ही अनुभवता येते... करता येते. पण प्रेम या भावनेवर काही लोक स्वतःच्या स्वार्थी महत्वकांक्षा पूर्ण करून घेतात आणि त्या करता करता इतका समोर निघून जातात की त्यांना कळतच नाही. आपल्या आजूबाजूला असलेले व्यक्तींवर याचा काय परिणाम होत असते. फक्त स्वतः स्वतः आणि स्वतः प्रेम फक्त स्वतःवर प्रेम फक्त स्वार्थ वर स्वतःच्या प्रेम फक्त संपत्तीवर प्रेम फक्त स्वतःच्या आनंदावर प्रेम फक्त इतरांना दुःख देणार या शब्दांवर प्रेम फक्त स्वतःच्या स्वार्थी विचारांवर अशा प्रेमसंस्कारांना काय उपमा द्यावे कळत नाही.

         कारण व्यक्तिपरत्वे प्रेम संस्कार वेगवेगळे असतात. असे जरी म्हटले तरी पण व्यक्तीमध्ये या भावना निर्माण होतात कशासाठी निर्माण होतात.आपले संस्कार इतके कमकुवत का होतात? आपले संस्कार प्राचीन काळापासून चालत आलेले आणि स्वातंत्र्यानंतर मिळालेले एक नवीन संस्कार ते म्हणजे संविधान तरीही व्यक्ती त्या संस्काराचा उपयोग फक्त स्वतःपुरता करतो का?

        निसर्गाने सर्वांना एकच नियम दिला आहे. संविधानाने सर्वाना एकच नियम दिला आहे. प्राचीन संस्कृतीने रूढी प्रथा परंपरेने एकच नियम दिलेला आहे. प्रेमभावना ही अशीच आहे ती क्षणात निर्माण होते. एखाद्या व्यक्तीवर प्रेम निर्माण होणे नैसर्गिक भावना असते. आपण ज्या व्यक्तीवर प्रेम असते ती व्यक्ती जर मनात काहीतरी स्वार्थी भावना ठेवून प्रेम करत असेल तर काही दिवस सहज शक्य होते पण ती निरंतर चालणारी प्रक्रिया नाही... ते कधी तरी सामोरे येणारच आणि मनात निर्माण झालेले प्रेम संस्कार क्षणात विरून जाणार!!

        फक्त त्या नात्याला ओढाताण सहन करावी लागते. मानसिक धक्का बसतो. तो वेगळाच आणि आपण फसवले गेलो आहोत याचं दुःख निराळेच..! पण हे माहीत होण्याकरिता खूप वेळ निघून गेलेला असतो. खूप स्वप्न निघून गेलेली असताना. खूप व्यक्तींचे आयुष्य त्यामुळे थांबले जातात.खूप क्षणांचा हिशोब त्या व्यक्तीला कधीच देता येत नाही.

           कारण त्याच्या त्या क्षणाच्या प्रेमाने खूप काही व्यक्तींचे आयुष्य त्या क्षणापासून थांबलेले असतात. खूप काही व्यक्तींचे स्वप्न धूळखात बसतात फक्त एका चुकीच्या निर्णयामुळे आंधळ्या प्रेमाच्या मागे लागल्यामुळे त्यालाही कुठे माहीत असते.

          आपले प्रेम हे वापरून घेतले जात आहे...फक्त स्वतःचा स्वार्थ पूर्ण करण्यासाठी हे सत्य समोर येईल तेव्हा खूप वेळ निघून गेलेली असते. म्हणुन प्रेम संस्कार हे अशा कोणत्याही क्षणासाठी बांधून ठेवू नका.

         आयुष्य हे खूप खडतर प्रवासात जात असते. समोरचा क्षण काय घेऊन येईल हे कोणत्याही व्यक्तीला माहित नसते. कारण निसर्ग नियम प्रत्येकांना एकच आहे.

         आयुष्याच्या प्रत्येक क्षणांसाठी एकच आहे. हे कमकुवत व्यक्ती प्रेमात आंधळे झालेली व्यक्ती हे सर्व सहन करतो पण कुठवर याही गोष्टीकडे जो स्वार्थीपणा ने प्रेम करतो. त्याला कळायला हवे त्याच्यावर जे संस्कार झाले असेल तर त्याला कळणारही नाही.

       कदाचित कळेल ही पण वळणार नाही कारण आधीच्या पिढीने जे संस्कार त्याच्यावर केले गेले आणि त्यांनी स्वतः जे स्वतःवर संस्कार केले यामुळे तो त्या संस्कारा बरोबरच चालत राहील असे म्हणावे लागेल. 

        प्रेम करताना  डोळसपणा असावा. प्रेम संस्कार मनावर जरूर करावे प्रेम खूप सुंदर कल्पना आहे... खूप सुंदर संकल्पना आहे... खूप सुंदर संरचना आहे... खूप सुंदर मनाला प्रफुल्लित करणारी भावना आहे.... खूप सुंदर मनाला सुगंधीत करणारी नाजूक प्रेम भावना आहे .....

        प्रेम संस्कार मनाला जगण्याचे बळ देत असते. प्रेम संस्कार मनाला अशा आयुष्याच्या वळणावर घेऊन जाते तिथे सर्व काही खूप सुगंधित फुललेले टवटवीत असे फुले असते.प्रेम हे कुणीही कुणावरही करावे पण ते करताना इतरांच्या भावना दुखावल्या जाणार नाही याची काळजी मात्र प्रेम संस्कारांना करावे लागले.

      कधी एकतर्फी प्रेम करू नका. प्रेम ही भावना खूप सुंदर आहे ती मिळविता येत नाही... ती मिळविली जात नाही आणि कदाचित एखाद्या वेळ मिळविले जात असे तर ते टिकू शकत नाही. खोटारडेपणा हा एक ना एक दिवस येतच असतो मग तो कोणत्याही स्वरूपात का असेना पण तो येतोच...!! हा नियम सर्वच नात्यांना लागू आहे. कारण निसर्ग नियम हा सर्व सजीव निर्जीव यांना एकच आहे. 

       

4. अंधार संस्कार फक्त माझे 

         अंधार कधीकधी अंधार हवा असतो तर कधी कधी अंधार आपल्या वाटेला येतो. मनातल्या मनात असलेल्या कितीतरी गोष्टी अंधारात बोलून दाखवितो. सर्वोत्तम असे काहीच नाही. आतले बाहेरचे असे काही नाही. आंतरिक अंधार हा आपल्या असतो. अर्थात तो अंधार कसला आहे. 

          पूर्णत्वाकडे येणार आहे की अंधार कोठडी मध्ये स्वतःला नेणारा अंधारात फक्त आपण आपल्या भावना जाणून घेतो. अंधाराशी तडजोड करणे म्हणजे ,"आपल्या स्वप्न कल्पनांना मागे सोडणे होय." अंधारात जगणे म्हणजे जगण्यात वनवा आणणे होय. अंधारात फक्त मनाच्या आत असलेला किरणांचा काळ असतो.

        अंधार मनाला काळ दाखवितो तसा तो थोडा थोडा प्रकाशाकडे घेऊन जातो. अंधारात आपला श्वास... आपली आसवे... आपली अंतर खेळ आणि जगण्याची आस स्पष्टपणे उजळलेले दिसते.

       अंधारात कधीही नव्या जमिनीचा शोध लागू शकत नाही. अंधारअंगणात फक्त काळोख असतो. विचारांची प्रश्नांची आणि क्षितीजा पलीकडील विश्वाची..!!

        ....अंधार संपलेला असेल प्रकाशाची वाट आली तर पायवाट अंधारलेली असे प्रकाशाचा रस्ता कुठेतरी हरवलेला दिसतो प्रकाश असतो. पण ते मन चैतन्यात कुठेतरी लपलेला असतो. हरवलेला असतो.... प्रकाशाच्या दिशेला अंधार आपण कवेत घेत नाही तर  त्यापासून दूर जाण्याचा प्रयत्न सतत करीत असतो.

        मनाला एकाकी करीत असतो. मनाला कमकुवत होण्यापासून परावृत्त करीत असतो. प्रस्थापित विचारांना प्रकाशाकडे नेण्याचा प्रयत्न सतत करीत राहतो. अंधार प्रकाशाकडे जाणारा आणि प्रकाश तेजस्वी रूपात आपल्यासमोर सत्य घेऊन येते.

          मनाला अंधाऱ्या खोलीत जाताना बघताना मन जखमी होत जाते. मनात चित्रविचित्र भावना निर्माण होतात मग काहीही विचार करीत नाही. मनाचे चैतन्य नाहीशी होते. मनाला काहीही सौंदर्य राहत नाही म्हणजे मनविचारशृंखला... शब्द माहीत नसते ती फक्त कुठल्यातरी विचारात एकटाच मग्न असतो... मेंदूला मुंग्या येत पर्यंत..!!!

        मनअंधार नक्की वाईटच पण तो आला तर काय करावे परिस्थिती परिस्थिती बदलू देत नाही. कितीही प्रयत्न केले तरी तिळमात्र बदल होत नाही. सतत नियती समोर हात जोडावेच लागते. तरीही प्रकाशाची वाट आपली वाट पाहत असावे... असे; सतत वाटत राहते... अंधारा संस्कारांमध्ये!!

       कळलेच नाही या वेळेसाठी अंधार आहे. की प्रकाशाच्या वाटेवर नयन ओले करून वाट पाहणारा अंधार बदलेल त्यावेळेसाठी आहे. अंधारानंतर प्रकाश येतो असे म्हणतात तर प्रकाशाची चाहूल का नाही?? प्रकाशाची चाहूल मग चैतन्य असेल तर ते चैतन्य कुठे गेले??

       अंधारात की अंधारात मनसौंदर्यात कळत नाही. तरीपण अंधारकोठडी प्रकाशाची चाहूल शोधतच असते आणि शोधत राहील. कारण अंधार हा चिरकाल टिकणारा नसतो. मनसंस्कार तो टिकू देत नाही. प्रकाश किरणे अंधाऱ्या कोठडीत कुठून तर येणारच ..हे नक्की...!!

          पण एक खरं नियतीचा खेळ संपला नाही आठवणींच्या बाजारात चैतन्य नावाचे सुंदर मेकअप किट आहे ते कधीही मनाला अंधारकोठडीत ठेवत नाही. अंधार संस्कार हे फक्त डोळ्यावर काळी पट्टी बाधांसारखे आहे. पट्टी कधीही सोडले जाऊ शकते. कोणी कितीही प्रयत्न केला तरी आपण सतत अंधार संस्कारात राहू शकत नाही.

         कारण प्रकाश अंधाराचे दुसरे रूप आहे. म्हणून सतत अंधारानंतर प्रकाश आणि प्रकाशा नंतर अंधार हा निसर्ग नियम प्रत्येकांच्या आयुष्याला लागू आहे. अंधार संस्कार कधीही मनावर करू नका. अंधाराची वाट नकारात्मक... प्रकाशाची वाट सकारात्मक... सतत ही भावना मनसौंदर्यावर.. मन चैतन्यावर.. स्वतःच्या संस्कारित विचारभाषेवर सुवर्ण अक्षराने लिहून ठेवा.

               ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- अंधार संस्कार फक्त माझे 

        अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका..!!!!!

Thank you..!!

      *****************************

अंधार संस्कार फक्त माझे

अंधार संस्कार फक्त माझे 

         अंधार कधीकधी अंधार हवा असतो तर कधी कधी अंधार आपल्या वाटेला येतो. मनातल्या मनात असलेल्या कितीतरी गोष्टी अंधारात बोलून दाखवितो. सर्वोत्तम असे काहीच नाही. आतले बाहेरचे असे काही नाही. आंतरिक अंधार हा आपल्या असतो. अर्थात तो अंधार कसला आहे. 

          पूर्णत्वाकडे येणार आहे की अंधार कोठडी मध्ये स्वतःला नेणारा अंधारात फक्त आपण आपल्या भावना जाणून घेतो. अंधाराशी तडजोड करणे म्हणजे ,"आपल्या स्वप्न कल्पनांना मागे सोडणे होय." अंधारात जगणे म्हणजे जगण्यात वनवा आणणे होय. अंधारात फक्त मनाच्या आत असलेला किरणांचा काळ असतो.

        अंधार मनाला काळ दाखवितो तसा तो थोडा थोडा प्रकाशाकडे घेऊन जातो. अंधारात आपला श्वास... आपली आसवे... आपली अंतर खेळ आणि जगण्याची आस स्पष्टपणे उजळलेले दिसते.

       अंधारात कधीही नव्या जमिनीचा शोध लागू शकत नाही. अंधारअंगणात फक्त काळोख असतो. विचारांची प्रश्नांची आणि क्षितीजा पलीकडील विश्वाची..!!

        ....अंधार संपलेला असेल प्रकाशाची वाट आली तर पायवाट अंधारलेली असे प्रकाशाचा रस्ता कुठेतरी हरवलेला दिसतो प्रकाश असतो. पण ते मन चैतन्यात कुठेतरी लपलेला असतो. हरवलेला असतो.... प्रकाशाच्या दिशेला अंधार आपण कवेत घेत नाही तर  त्यापासून दूर जाण्याचा प्रयत्न सतत करीत असतो.

        मनाला एकाकी करीत असतो. मनाला कमकुवत होण्यापासून परावृत्त करीत असतो. प्रस्थापित विचारांना प्रकाशाकडे नेण्याचा प्रयत्न सतत करीत राहतो. अंधार प्रकाशाकडे जाणारा आणि प्रकाश तेजस्वी रूपात आपल्यासमोर सत्य घेऊन येते.

          मनाला अंधाऱ्या खोलीत जाताना बघताना मन जखमी होत जाते. मनात चित्रविचित्र भावना निर्माण होतात मग काहीही विचार करीत नाही. मनाचे चैतन्य नाहीशी होते. मनाला काहीही सौंदर्य राहत नाही म्हणजे मनविचारशृंखला... शब्द माहीत नसते ती फक्त कुठल्यातरी विचारात एकटाच मग्न असतो... मेंदूला मुंग्या येत पर्यंत..!!!

        मनअंधार नक्की वाईटच पण तो आला तर काय करावे परिस्थिती परिस्थिती बदलू देत नाही. कितीही प्रयत्न केले तरी तिळमात्र बदल होत नाही. सतत नियती समोर हात जोडावेच लागते. तरीही प्रकाशाची वाट आपली वाट पाहत असावे... असे; सतत वाटत राहते... अंधारा संस्कारांमध्ये!!

       कळलेच नाही या वेळेसाठी अंधार आहे. की प्रकाशाच्या वाटेवर नयन ओले करून वाट पाहणारा अंधार बदलेल त्यावेळेसाठी आहे. अंधारानंतर प्रकाश येतो असे म्हणतात तर प्रकाशाची चाहूल का नाही?? प्रकाशाची चाहूल मग चैतन्य असेल तर ते चैतन्य कुठे गेले??

       अंधारात की अंधारात मनसौंदर्यात कळत नाही. तरीपण अंधारकोठडी प्रकाशाची चाहूल शोधतच असते आणि शोधत राहील. कारण अंधार हा चिरकाल टिकणारा नसतो. मनसंस्कार तो टिकू देत नाही. प्रकाश किरणे अंधाऱ्या कोठडीत कुठून तर येणारच ..हे नक्की...!!

          पण एक खरं नियतीचा खेळ संपला नाही आठवणींच्या बाजारात चैतन्य नावाचे सुंदर मेकअप किट आहे ते कधीही मनाला अंधारकोठडीत ठेवत नाही. अंधार संस्कार हे फक्त डोळ्यावर काळी पट्टी बाधांसारखे आहे. पट्टी कधीही सोडले जाऊ शकते. कोणी कितीही प्रयत्न केला तरी आपण सतत अंधार संस्कारात राहू शकत नाही.

         कारण प्रकाश अंधाराचे दुसरे रूप आहे. म्हणून सतत अंधारानंतर प्रकाश आणि प्रकाशा नंतर अंधार हा निसर्ग नियम प्रत्येकांच्या आयुष्याला लागू आहे. अंधार संस्कार कधीही मनावर करू नका. अंधाराची वाट नकारात्मक... प्रकाशाची वाट सकारात्मक... सतत ही भावना मनसौंदर्यावर.. मन चैतन्यावर.. स्वतःच्या संस्कारित विचारभाषेवर सुवर्ण अक्षराने लिहून ठेवा.

               ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- अंधार संस्कार फक्त माझे 

        अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका..!!!!!

Thank you..!!

"संस्कार प्रेमाचे फक्त माझे"

"संस्कार प्रेमाचे फक्त माझे"

आजकाल तुझ्याकडे शब्द जास्त 

हसविल्यासारखे करताना कधी 

निशब्द करून जातो... प्रेम संस्कारांना

         संस्कार शब्दही नेहमीच मनाला आत्मविश्वास निर्माण करून देत असता शब्द संस्कार हे एका शस्त्र सारखे आहे ते वापरले तर कुणी आत्मविश्वासाने कोणत्याही समस्यांना समोर जात तर कधी हे शब्द आत्मविश्वास नष्ट करतात; नेहमी असे वाटत राहते. शब्द ही लेखणी पेक्षाही धारदार आहे. 

     लिहिताना लेखणी कुठेतरी पूर्णविराम स्वल्पविराम अर्धविराम  देत जाते. बोलत असलेले शब्द कुठेही पूर्णविराम स्वल्पविराम.... घेत नाही आणि इथेच घात होतो मग ते प्रेमळ शब्द असोत की नकारात्मक शब्द असो घात तर होणारच...!!!

           जीवनात प्रकाश असतो... अशक्य असे काहीच नाही तरी पण काही वेळा अशक्य वाटणाऱ्या गोष्टी आपल्याही नकळत आयुष्यात घडून जातात... घडत असतात. अशावेळी अबोल शब्द बळ देण्याचे काम करतात. सहनशीलता म्हणजे काय ??या प्रश्नाचे उत्तर अशावेळी मिळतात. आयुष्यात रुसवे-फुगवे खूप असतात पण ते का असतात? हे माहीतच नसते.

             शब्द मौन होतात अशा वेळी..!! मुके झालेले शब्द आणि मुके झालेल्या भावना सोबत अंतरीचे भाव दिव्यासारखे जळत... हळुवारपणे,अंधारात. प्रेम हा शब्द खूप पवित्र आहे. तरीपण या शब्दाचा उपयोग करून काही लोक त्याच्या स्वतःच्या फायद्यासाठी करून घेतात. 

        संस्कारांची भाषा करावी की नाही हे कळतच नाही तरीही मनात आलेले शब्द हे कागदावर उतरवावे असे सतत वाटुन जाते. संस्कार संस्कार म्हणजे काय? या प्रश्नाचे उत्तरही कधी मिळाले नाही कारण प्रत्येकांच्या घरातले संस्कार हे वेगवेगळे असते. अनुभवाने आलेले संस्कार वेगवेगळे असतात. व्यक्तिपरत्वे संस्कार वेगळे असतात. आधुनिक सामाजिक सहरचने नुसार संस्कार वेगवेगळे असतात.

         संस्कार आनंदाचे ...संस्कार दुःखांचे... संस्कार प्रेमभावनेचे... प्रेमाची व्याख्या करणे कठीण आहे त्याही पेक्षा कठीण आहे संस्कार प्रेमाची व्याख्या करणे. कारण प्रेम हे जरी दाखविण्याची गोष्ट असली तरी ती न दाखविता ही अनुभवता येते... करता येते. पण प्रेम या भावनेवर काही लोक स्वतःच्या स्वार्थी महत्वकांक्षा पूर्ण करून घेतात आणि त्या करता करता इतका समोर निघून जातात की त्यांना कळतच नाही. आपल्या आजूबाजूला असलेले व्यक्तींवर याचा काय परिणाम होत असते. फक्त स्वतः स्वतः आणि स्वतः प्रेम फक्त स्वतःवर प्रेम फक्त स्वार्थ वर स्वतःच्या प्रेम फक्त संपत्तीवर प्रेम फक्त स्वतःच्या आनंदावर प्रेम फक्त इतरांना दुःख देणार या शब्दांवर प्रेम फक्त स्वतःच्या स्वार्थी विचारांवर अशा प्रेमसंस्कारांना काय उपमा द्यावे कळत नाही.

         कारण व्यक्तिपरत्वे प्रेम संस्कार वेगवेगळे असतात. असे जरी म्हटले तरी पण व्यक्तीमध्ये या भावना निर्माण होतात कशासाठी निर्माण होतात.आपले संस्कार इतके कमकुवत का होतात? आपले संस्कार प्राचीन काळापासून चालत आलेले आणि स्वातंत्र्यानंतर मिळालेले एक नवीन संस्कार ते म्हणजे संविधान तरीही व्यक्ती त्या संस्काराचा उपयोग फक्त स्वतःपुरता करतो का?

        निसर्गाने सर्वांना एकच नियम दिला आहे. संविधानाने सर्वाना एकच नियम दिला आहे. प्राचीन संस्कृतीने रूढी प्रथा परंपरेने एकच नियम दिलेला आहे. प्रेमभावना ही अशीच आहे ती क्षणात निर्माण होते. एखाद्या व्यक्तीवर प्रेम निर्माण होणे नैसर्गिक भावना असते. आपण ज्या व्यक्तीवर प्रेम असते ती व्यक्ती जर मनात काहीतरी स्वार्थी भावना ठेवून प्रेम करत असेल तर काही दिवस सहज शक्य होते पण ती निरंतर चालणारी प्रक्रिया नाही... ते कधी तरी सामोरे येणारच आणि मनात निर्माण झालेले प्रेम संस्कार क्षणात विरून जाणार!!

        फक्त त्या नात्याला ओढाताण सहन करावी लागते. मानसिक धक्का बसतो. तो वेगळाच आणि आपण फसवले गेलो आहोत याचं दुःख निराळेच..! पण हे माहीत होण्याकरिता खूप वेळ निघून गेलेला असतो. खूप स्वप्न निघून गेलेली असताना. खूप व्यक्तींचे आयुष्य त्यामुळे थांबले जातात.खूप क्षणांचा हिशोब त्या व्यक्तीला कधीच देता येत नाही.

           कारण त्याच्या त्या क्षणाच्या प्रेमाने खूप काही व्यक्तींचे आयुष्य त्या क्षणापासून थांबलेले असतात. खूप काही व्यक्तींचे स्वप्न धूळखात बसतात फक्त एका चुकीच्या निर्णयामुळे आंधळ्या प्रेमाच्या मागे लागल्यामुळे त्यालाही कुठे माहीत असते.

          आपले प्रेम हे वापरून घेतले जात आहे...फक्त स्वतःचा स्वार्थ पूर्ण करण्यासाठी हे सत्य समोर येईल तेव्हा खूप वेळ निघून गेलेली असते. म्हणुन प्रेम संस्कार हे अशा कोणत्याही क्षणासाठी बांधून ठेवू नका.

         आयुष्य हे खूप खडतर प्रवासात जात असते. समोरचा क्षण काय घेऊन येईल हे कोणत्याही व्यक्तीला माहित नसते. कारण निसर्ग नियम प्रत्येकांना एकच आहे.

         आयुष्याच्या प्रत्येक क्षणांसाठी एकच आहे. हे कमकुवत व्यक्ती प्रेमात आंधळे झालेली व्यक्ती हे सर्व सहन करतो पण कुठवर याही गोष्टीकडे जो स्वार्थीपणा ने प्रेम करतो. त्याला कळायला हवे त्याच्यावर जे संस्कार झाले असेल तर त्याला कळणारही नाही.

       कदाचित कळेल ही पण वळणार नाही कारण आधीच्या पिढीने जे संस्कार त्याच्यावर केले गेले आणि त्यांनी स्वतः जे स्वतःवर संस्कार केले यामुळे तो त्या संस्कारा बरोबरच चालत राहील असे म्हणावे लागेल. 

        प्रेम करताना  डोळसपणा असावा. प्रेम संस्कार मनावर जरूर करावे प्रेम खूप सुंदर कल्पना आहे... खूप सुंदर संकल्पना आहे... खूप सुंदर संरचना आहे... खूप सुंदर मनाला प्रफुल्लित करणारी भावना आहे.... खूप सुंदर मनाला सुगंधीत करणारी नाजूक प्रेम भावना आहे .....

        प्रेम संस्कार मनाला जगण्याचे बळ देत असते. प्रेम संस्कार मनाला अशा आयुष्याच्या वळणावर घेऊन जाते तिथे सर्व काही खूप सुगंधित फुललेले टवटवीत असे फुले असते.प्रेम हे कुणीही कुणावरही करावे पण ते करताना इतरांच्या भावना दुखावल्या जाणार नाही याची काळजी मात्र प्रेम संस्कारांना करावे लागले.

      कधी एकतर्फी प्रेम करू नका. प्रेम ही भावना खूप सुंदर आहे ती मिळविता येत नाही... ती मिळविली जात नाही आणि कदाचित एखाद्या वेळ मिळविले जात असे तर ते टिकू शकत नाही. खोटारडेपणा हा एक ना एक दिवस येतच असतो मग तो कोणत्याही स्वरूपात का असेना पण तो येतोच...!! हा नियम सर्वच नात्यांना लागू आहे. कारण निसर्ग नियम हा सर्व सजीव निर्जीव यांना एकच आहे. 

✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  संस्कार प्रेमाचे फक्त माझे

       अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका

Thank you...!!

*************************************

      

*संस्कार समजूतदारपणाची फक्त माझे*

 

*संस्कार समजूतदारपणाची फक्त माझे* 

           संस्कार शब्दांचे म्हणतात मनाचा आत्मविश्वासा नेहमीच जगण्याच्या या खडतर प्रवासात साथ देत असतो आजूबाजूची परिस्थिती आणि आपले मन त्यांच्यामध्ये चांगल्याप्रकारे सांगड घालत असल्यास कोणत्याही संकटांना प्रश्नांना आस समस्यांना सामोरे जाता येते पण खरंच त्यांना सामोरे जाताना चांगले संस्कार नेहमीच त्मविश्‍वास कमी करत असतो का आकाशात चिमणीचा चिवचिवाट आणि झाडावर बसलेल्या कोकिळेचा आवाज यामध्ये काय फरक असावा हे आपल्या सर्वांना माहित आहे. 

          चिमणीचा चिवचिवाट मनाला एक वेगळाच आनंद देऊन जातो कोकिळेचे स्वर मनाला सुखद आनंद देऊन जातो दोन्ही आवाजच दोघांचे आवाजावर झालेले संस्कार वेगळे हे दोन आवाज वेगवेगळे असतील तर दोन व्यक्ती सुद्धा वेगवेगळ्या विचारसरणीचे आणि वेगवेगळ्या शब्दांना घेऊन जगत असतात तरीपण आपण एक व्यक्ती दुसऱ्या व्यक्तीस सारखा वागावं अशी माफक कल्पना अपेक्षा आणि जगण्याच्या या खडतर प्रवासात असावा असे वाटते पण खरंच असे होते का चांगले संस्कार नेहमीच्या या वाटेवर जात असतात.

          समजूतदारपणा व्यक्तीचा सर्वात सुंदर संस्कार आहे असे मला वाटते कारण समजूतदारपणा मुळे आपल्या अपेक्षा कमी असतात आपल्या कल्पना कमी असतात आणि आपला जगण्याच्या माफक संकल्पना कमी असतात तरीपण हा समजूतदारपणा जर कमकुवतपणा होत असेल तर या समजूतदारपणा च्या संस्काराला आपण कुठे थांबायचे का याचा निर्णय प्रत्येक व्यक्तीने स्वतः स्वतःच्या मनाला प्रश्न करुन योग्य वेगळच करावा समजूतदारपणा थोडासा बाजूला ठेवून आपण आपल्यावर केलेल्या संस्कारांच्या जोरावर निर्णय घ्यावा

        समजूतदारपणाची ओंजळ किती दिवस घ्यायचे हे प्रत्येक व्यक्तीला समजले पाहिजे समस्या प्रत्येकाच्या आयुष्यात असतात म्हणून त्या समस्येचे भांडवल कोणी करत असेल तर  समजुतदारपणाने समजून सांगावे कारण ते आपले संस्कार आहे पण संस्कार संस्कार  म्हणून किती दिवस त्याला गुंडाळुन बसायचे हेच कळत नाही मनाचा निर्धार करून आपण त्याला सामोर जावे असे सतत वाटत असले तरी चांगले संस्कार जाऊद्या च्या भूमिकेत असतात

        ओंजळ संस्काराची ओंजळ कर्तव्याचे ओंजळ जबाबदारीची पण या सर्व ओंजळी मध्ये किती संस्काराचे पाणी ओतायचे हे आपल्यालाच कळले तर किती बरं होईल चांगले संस्कार हेच कळू देत नाही संस्काराची पानगळ प्रत्येक वेळी समजुतदारपणाने होऊन जाते.

           मुसळधार पाऊस येऊन जातो नयनात प्रत्येक वेळी एकच प्रश्न मनाला पडतो बुद्धीला पडतो शब्दांना पडतो हा पावसाळा आपल्याच वाट्याला का प्रत्येक व्यक्तीला नाही तर प्रत्येक संस्कारित व्यक्तीला हा प्रश्न पडत असावा मी शब्दांत बरोबर जगण्याचा प्रयत्न करते काहीतरी चांगला मांडण्याचा प्रयत्न करते माझे शब्द संस्कार चांगल्या संस्कारांचे पायामुळे घट्ट बांधून ठेवते माझ्या शब्दांना माझ्या विचारांना कोणत्याही अशा शब्दात मांडू देत नाही कारण शब्द हे शस्त्र आहे ...!!!!!

           ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- **संस्कार समजूतदारपणाची                             फक्त माझे**

          अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा.आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका...

Thank you..!!!!!!

संस्कार फक्त माझे"

"संस्कार फक्त माझे"

          

जगण्याचे सर्व प्रश्न हे नशीब असेल तर 

चांगले संस्कार ...चांगले मन... 

चांगल्या रूढी प्रथा परंपरा... 

 यांच काय ?????

               संस्कार हे जन्माने मिळतात काही संस्कार स्वतः स्वतःवर करावे लागतात पण खरंच आपण त्या संस्कारांना आत्मसात करतो का.. संस्कार आत्मसात करणे हे माणूस म्हणून जगण्याचे एक अभूतपूर्व संस्कार आहे.   जागतिक माहितीच्या या महा जाळ्यामध्ये माणूस हरवत चालला आहे का हा प्रश्न सतत विचारला जातो पण माणूस खरंच हरवत चालला आहे का? या प्रश्नाचे उत्तर कधीच मिळत नाही.

        मिळाले तर नक्की सांगा..!! कारण या प्रश्नत माणूस हरवत आहे का यापेक्षा माणूस संस्कार विसरत आहेत का? या प्रश्नाच्या उत्तरांची जास्त आज गरज आहे. स्वार्थीपणा हा माणसाचा संस्कार असू शकत नाही कारण स्वार्थीपणा हा माणसाचा स्वार्थी संस्कारांचा नव्हे तर आधीच्या पिढीने दिलेल्या संस्काराचा गणिताची गोळाबेरीज असते.

            प्राचीन काळापासून संस्कार ही आपली जमेची बाजू आहे. आधुनिक परिस्थितीनुसार आपण त्यात बदल करीत आहोत आणि करत राहणार आहोत कारण परिवर्तन हा जगण्याचा मार्ग आहे. परिवर्तन जगण्यासाठी नव्हे तर जगात स्वतःला आत्मविश्वासाने उभे राहणे.

        संस्काराची भाषा करावी किंवा व्याख्या करावी इतकी मोठी नाही तरीपण संस्कार या विषयावर लिहिताना खरच मी एक माणूस म्हणून जगत आहे का या प्रश्नाचे उत्तर मला नेहमी सकारात्मक मिळते नकारात्मकतेची चाहूल सतत आजूबाजूला असली तरी सकारात्मकता ही नेहमी मनाला बळ देते संस्कार हे या सकारात्मक तेतून मिळत असावे.

           सकारात्मकता नेहमीच सकाळचा सूर्य टवटवीत फुले  गळलेला परिजात फुललेली रात्र सुगंधीत झालेला परिसर आणि आजूबाजूने असलेली हिरवळ याच सकारात्मक तेतून न मनात निर्माण होत असावी... कारण संस्कार कितीही चांगले असले तरी नकारात्मक हे नेहमीच वरचढ होत असते. 

     काही क्षणांसाठी पण निसर्ग नियम हा प्रत्येकानंच लागू आहे. पानगळ झाले की नवीन पालवी येणारच आणि नवनिर्मितीची चाहूल लागणारच. संस्कार हे असेच असावे नकारात्मकतेचे पानगळ झाली की संस्कारा ची नवनिर्मिती आपल्यामध्ये होत असते.

     मनाला आत्मविश्वासाने उभे 

     करणारे संस्कार 

     आत्मविश्वासाने शब्द निर्माण 

     करणारे संस्कार 

     संस्काराची शिदोरी म्हणजे 

     माणुसकी...!!!

✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 

     ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

     शीर्षक :-   "संस्कार फक्त माझे"

      अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका...

Thank you...!!

*************************************

चांगले संस्कार चांगले मन

1. चांगले संस्कार चांगले मन

जगण्याचे सर्व प्रश्न हे नशीब असेल तर 

चांगले संस्कार ...चांगले मन... 

चांगल्या रूढी प्रथा परंपरा... 

 यांच काय ?????

©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-  . चांगले संस्कार चांगले मन

    अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका..!!

Thank you...!!!

----------------------------------

वेगळी वाट

** वेगळी वाट **

वेगळी वाट 

आयुष्याला कलाटणी देते 

आयुष्य नव्या पद्धतीने 

जगण्यासाठी 

वेगळी वाट 

वेगळ्या वाटेवर घेऊन जाते 

तिच्या यश अपयशाच्या 

साक्षीने 

वेगळी वाट 

आपलीच आपल्यासाठी 

आपल्या मनातील 

स्वप्नांसाठी..!!

        ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :-वेगळी वाट 

    अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा .आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका..!!

Thank you!!

** Separate wait **

 Wait differently

 Gives life a twist

 Life in a new way

 To live

 Wait differently

 Takes a different path

 Of her successes and failures

 Witness

 Wait differently

 Yours for you

 In your mind

 For dreams .. !!

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaram Lote

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: -Wait separately

 Please leave feedback in the comment box. If you like it, don't forget to like and share .. !!

 Thank you !!

*************************************

वळसा घालणारे मनविचार प्रतिबिंब..!!* Turning mind reflection .... !!

** वळसा घालणारे मनविचार प्रतिबिंब....!!

            ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे 

       आयुष्यात काही गोष्टी कराव्या लागतात. आपल्या मनात नसले तरी स्वतःसाठी. स्वतःच्या मनासारखे आणि स्वतःच्या आपलेपणासाठी करावी लागतात. त्या जपाव्या लागतात... त्यासाठी पाठपुरावा करावा लागतो. वर्तनातील चुका सुधारता सुधारता त्या योग्य दिशेने न्यावे लागतात. समस्या येतात, त्यांच्या सामना करावा लागेल. त्या मान्य करावे लागेल... त्यातून मार्ग काढावा लागेल... आणि त्यानंतर ते आपल्या  मनातून आणि मानसिक स्तरातून काढून टाकावा लागेल.

      कृती करावी लागेल त्यासाठी मनापासून सर्व समस्याचे मूळ आपले मन... आपले मनविचार आहे. आपली विचारशक्ती आहे. आपले वर्तन आपली शक्ती आहे. विचाराचे मापदंड हे आपण स्वतः तयार करीत असतो त्यानुसार जबाबदार निर्माण करतात.

        सहनशीलता निर्माण होते. मनातील विचार आपले असले तरी त्यांचे गणितविचार हे जीवनावर अवलंबून असते. आपले विचार... आपले जगणे असते. तो जेव्हा नकारात्मक विचारांपासून दूर राहिले तर तुम्ही जगू शकता. आकाशाला रूप नाही रंग नाही तरीसुद्धा तो रूपवान दिसतो. निळाशार दिसतो..!! कधी रंगांची छटा निर्माण होते. सकाळचा सूर्य आणि मावळतीचा सूर्य आकाशाला रंगीबेरंगी करून सोडते तसेच जगण्यासाठी फक्त नयन ओले असावे असे नाही.

          काहीतरी आयुष्यात कमी आहे म्हणून त्यासाठी फक्त जगण्याचे गणित करू नका. समाधान नावाचे चित्र मनविचारांवर बुद्धी पटलावर असू द्या...!!

          परिस्थितीला साथ देणे कधीही चांगले. मनातील भारदस्तपणा हा आता अधिकच नाजूक होत असतो. त्यावेळी परिस्थिती मन विचारांवर हुकूमत गाजवीत असते. सर्वस्व देणे ही कला पण त्या सर्वांमध्ये का? काय देणे? हे गुण मानवी मेंदूला सतत वास्तवाचे भान करीत असते. दृष्टिकोनाला विचार कुठेतरी आळा घालत असेल. विचार संवेदना यांना मर्यादा देत असतील. सजगता निर्माण करीत असेल.

         अर्धसत्य मेंदूला समजावीत असेल वास्तवात काय आहे. अपेक्षित सहसंवेदना काय आहे.इच्छेच्या मागे पुढे आणि सोबत काय आहे. शांत अशांत हे काय आहे? यांचे सखोल विचार प्रत्येक वेळी ठरवावे लागते. जगण्यासाठी सर्वात महत्त्वाची गोष्ट आहे "सखोल विचार संस्कार", होय. अवती भोवती फक्त विचारांना थारा दिला तर सखोल उदात्त आणि आनंदी संधी मनाला कधी मिळेल.

         आपल्या मनाला समजून घेऊन आलेल्या अनुभवावर आपले ज्ञान परतवून घ्यावे लागते. काही निर्माण होताना कधीतरी देण्याची तयारी ठेवावी लागते. पण ते देणे आपली मनशांती देणे नव्हे !! असंविधानिक महत्वकांक्षा पूर्ण करणे नव्हे.... संविधानिक पातळीवर म्हणजे मन विचारावर शुद्ध विचारांची निर्मिती आणि ते देणे होय....

          आयुष्याच्या प्रत्येक दुःख हे सुखाची चाहूल घेऊन येते. सुखाच्या हर क्षण हसण्यासाठी बळ देते. काहीही झाले तरी आयुष्य खूप सुंदर आहे.जीवनाला स्वर्ग बनविण्याचे असेल तर आधी मन विचारांना शुद्ध करा. आपलेपणा त्यामध्ये आणा. "प्रत्येकांचे हदय हे एकाच भावविश्वावर आधारित असते", आणि ते म्हणजे प्रेम....आपलेपणा....समाधान ....सुख.... शांती ...अहिंसा ...प्रज्ञा ...करुणा... प्रगती ...विकास .... योग्यता निर्माण करणे ...शील इत्यादी

          आयुष्याच्या वळणावळणावर कितीही उन्हाळे आले तरी सावली येणारच असते. स्वप्नांच्या प्रत्येक वाटेवर भिजतांना परिस्थितीचे भान मात्र ठेवावे लागते. वेळ आणि परिस्थिती यांचा मेळ घालता यायला हवा. तो घालता आला तर हातातील वेळ आणि मिळालेले समाधान आसवांबरोबर कधी दुखत कधी सुखात वाटले जातात.जीवन जगण्याचे साधन आहे. जगण्यासाठी प्रत्येकाने जगू द्यावे....जीवनातील निकोप चढउताराला अनुभवाने सांभाळता येते. समजून घेता येते.

     " जगण्याच्या चढ- उतारातून आपलेपण हरवले तर चालत नाही ना याची दक्षता मात्र घ्यावी लागते..!!"

         आपले मन विचार जितके सखोल शुद्ध विचारांचे असेल तितकेच ते आपलेपणा समाधान शांती आणि शहाणपणाचे ठरते. आपली भूमिका ही हसण्याची नसली तरी रडविण्याची सुद्धा नसावी. शांतता व सुसंवाद या दोन वेगवेगळ्या गोष्टी आहे.कारण शांतता आपल्याला काय सांगेल माहीत नाही आणि सुसंवाद हा
त्या न सांगितलेल्या प्रश्नांची उत्तरे सुद्धा असेल. रात्र शांत पण बोलकी असते. आपल्या प्रश्नांच्या उत्तरांची पूर्वतयारी जास्तीत जास्त वेळी रात्र साक्ष असते.

        अनावर झालेले दुःख हे याच रात्री मनाला सांगता येते. मनाची विहीर किती खोल आहे की त्यात किती पाणी आहे.. कुठून झरे वाहत आहे हे कळत नाही. कारण मनाचे झरे कधीही कोणत्याही परिस्थितीत आठत नाही. मनस्ताप नावाचा सर्वात मोठा मित्र हाच मन झरा आहे.

        आशा संपविण्याचे काम हाच करतो. वाट चुकलेल्या मनाला जास्त वाट चुकविण्याचे सल्ले हाच झरा देतो. वाईट परिणाम यामुळे तयार होतात. प्रत्येक दुःखामध्ये आनंदामध्ये हा सर्व करीत असतो. जग हसेल पण काही क्षणासाठी पण मन विहिरीतील झरा इतका जास्त एक्टिव होतो की अमर्यादित होत जातो. प्रश्नांची साखळी सतत वाढत जाते... समस्या जास्त वाढत जाते... म्हणून मन विहीर झर्‍याला शांत व समाधानाने वाहत राहण्यासाठी प्रत्येक मन विचार सखोल विचारावर न नेता असलेल्या वेळ परिस्थिती नुसार सांभाळावे व हाताळावे लागेल. अस्थिर होऊ न देता मन शरीराला त्रास न होऊ देता त्या आंतरिक शांतीपर्यंत घेऊन जा

           स्वप्नांच्या पायवाटेवर फक्त स्वप्न आपल्यासोबत येतात कधी पूर्ण झालेली कधी अर्धवट तर कधी सर्वच अपूर्ण राहिलेली म्हणून आपल्या श्वासांमध्ये स्वप्नांची सुगंधित सुगंध कधीही जाऊ शकत नाही. 

       कारण प्रत्येक वेळी आपण शांतता निर्माण करू शकत नाही. आपल्याला त्या स्वप्नांना आत्ताच वेळ परिस्थितीनुसार बदल करून त्या पूर्ण करण्याचा प्रयत्न करावा लागेल. थोड्या प्रमाणात का होईना आपली स्वप्न पूर्ण होतील. आपल्या मन विचार पातळीवर तरी.. असो!!

         स्वप्नांच्या खूप प्रेमळ आठवणी शब्द विचार साठविलेले असतात. मन शब्द  विरघळलेली असतात. थोडासा सुखासाठी कितीतरी गोष्टी सहज सोडल्या तर कधीही चांगले. कारण सुख माणसाला बळ समाधान इच्छा आणि शांती मनविचारांच्या झरा निर्मळ पाण्यामध्ये निर्माण होते. कधीतरी कुणाच्या काही क्षणीक सुखासाठी जगण्याचा आपला अट्टाहास सोडून बघा... किती शांती समाधान मिळते... मन विचारांना..!!

        मन विचारांची नकारात्मकता मनातल्या मनात नष्ट करा. हेच आयुष्याचे सुखी गणित आहे.  हे गणित सर्वोत्तम ,"आयुष्य जगण्याचे सूत्र आहे". प्रतिमा स्वच्छ ठेवा.आपल्या मन विचारांची तर जग आजूबाजूची परिस्थिती आपल्या मनातील प्रश्नांची उत्तरे आणि आंतरिक स्तरावर चाललेले द्वंद तुम्हाला स्वच्छ दिसेल. निर्मळ दिसेल ...शांत समाधानी दिसेल. काही काही प्रश्न समस्या नक्की दिसेल. पण त्या सोडविता येतात... सोडविण्याचा प्रयत्न केला जाऊ शकतो... त्या सोडविल्या जातील आणि त्या सोडवाव्या लागेलच.

       मनविचार पातळीवरून कृती पातळीवर जगण्याच्या परीक्षेमध्ये फक्त हीच पातळी महत्त्वाची आहे.

प्रतिबिंबाचे प्रत्येक प्रतिबिंब हेच 

आपले अस्तित्व असतेच 

सावलीला स्वतःपासून वेगळे केलेच 

तर अस्तित्व शिल्लक नाहीच 

मन विचारांच्या कृती विचारांनाच 

स्थान द्यावे मन विहिरीतील झर्‍यानांच 

स्वच्छ निर्मळ विचारांसाठीच 

मनविचार बुद्धीपटलावर..!!!

               दिनांक ::-  15.9.2021

    ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

    शीर्षक :-  वळसा घालणारे मनविचार                                         प्रतिबिंब....!!

         आपल्या येण्याची जाणीव आपल्या प्रतिक्रिया  होय. आपली प्रतिक्रिया कमेंट बॉक्समध्ये जरूर नोंदवा आणि लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका..!!

** Turning mind reflection .... !!

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaram Lote

        There are some things to do in life.  For yourself, even if it's not in your mind.  They have to do it for their own sake and for their own belonging.  They have to be taken care of ... it has to be pursued.  Behavioral errors need to be corrected and taken in the right direction.  Problems come, they have to be faced.  We have to accept that ... we have to find a way out of it ... and then we have to get it out of our minds and mental levels.

         The root of all problems from the heart is our mind ... our mind.  You have the power of thought.  Your behavior is your strength.  The parameters of thought make us responsible according to what we create ourselves.

      Tolerance is created.  Though the thoughts in the mind are ours, their mathematical thoughts depend on life.  Your thoughts ... your life.  You can live when he stays away from negative thoughts.  The sky has no form, no color, yet it looks beautiful.  Looks blue .. !!  Sometimes shades of color are created.  The morning sun and the setting sun make the sky colorful and it is not necessary to have wet eyes just to survive.

 Something is lacking in life so don’t just do the math of living for it.  Let the picture called Samadhan be on the mind and mind ... !

       Better a poor horse than no horse at all.  The heaviness of the mind is now becoming more and more fragile.  At that time, the situation is dominating the mind.  Giving is an art, but why?  What to give  These qualities make the human brain constantly aware of reality.  Thoughts may be restricting attitudes somewhere.  Thoughts may limit sensations.  Will be creating awareness.

            Half-truths will explain to the brain what it really is.  What is the expected sympathy. What is behind the will and with it.  What is a quiet restless?  Their deep thoughts have to be decided every time.  The most important thing to survive is "deep thought culture", yes.  The mind will never get a deep, noble and happy opportunity if only thoughts are spread around it

 We have to return our knowledge to the experience of understanding our mind.  You have to be prepared to give something at a time when something is being created.  But giving it is not giving you peace of mind !!  Not to fulfill unconstitutional ambitions .... At the constitutional level, it means to create pure thoughts on the mind and give it ...

 Every sorrow of life brings happiness.  Gives strength to laugh every moment of happiness.  No matter what happens, life is beautiful. If you want to make life a paradise, first purify your mind and thoughts.  Bring your familiarity into it.  "Everyone's heart is based on the same brotherhood", and that means love .... belongingness .... satisfaction .... happiness .... peace ... non-violence ... wisdom ... compassion

            No matter how many summers come on the turn of life, the shadow will always come.  While soaking in every path of dreams, however, one has to be aware of the situation.  Time and circumstances must be reconciled.  If you can wear it, the time at hand and the satisfaction you get with tears are sometimes felt with pain and happiness. Life is a means to an end.  Everyone should be allowed to live in order to survive .... The ups and downs of life can be handled with experience....  Understandable.

         "If you lose your identity through the ups and downs of life, you have to be careful whether it works or not .. !!"

The deeper the pure thoughts of our mind, the more contentment, contentment, peace and wisdom.  Your role should not be to laugh but to cry.  Peace and harmony are two different things. Because we don't know what peace will tell us and harmony is

 There will also be answers to those unspoken questions.  The night is quiet but eloquent.  Preparing the answers to your questions is a nightmare at most.

The grief that has been inflicted can be told to the mind tonight.  How deep is the well of the mind or how much water is in it .. I don't know where the springs are flowing from.  Because the source of the mind is never remembered under any circumstances.  Manastap's biggest friend is Man Zara.

 This is what works to end hope.  This is the source of advice for the waiting mind to wait longer.  This creates bad results.  In every sorrow he does all this in joy.  The world will laugh but for a moment but the spring in the mind well becomes so active that it becomes unlimited.  The chain of questions is constantly growing ... the problem is growing more and more ... so in order to keep the mind well flowing in a calm and contented way, every mind has to be handled and handled according to the time situation without taking it to deep thought.  Take the mind to the inner peace without disturbing the body without letting it become unstable

Only dreams come with us on the path of dreams, sometimes complete, sometimes partial, sometimes all remain incomplete, so the fragrant scent of dreams can never go into your breath.

 Because you can't make peace every time.  You just have to be more discriminating with the help you render toward other people.  In a small way, your dream will come true.  At the level of your mind .. Anyway !!

 Very fond memories of dreams are stored in words thoughts.  Mind words are dissolved.  Better a poor horse than no horse at all.  Because happiness is the source of strength, desire and peace in the pure water of the mind.  Sometimes you give up your insistence on living for someone's momentary happiness ... how much peace and contentment you get ... mind and thoughts .. !!

 Destroy the negativity of mind thoughts in the mind of the mind.  This is the happy math of life.  This math is the best, "the formula for living life".  Keep the image clean. The world around you

This is the only level that is important in the test of survival from the level of mind to the level of action.

 This is every reflection of the image

 We exist

 The shadow is separated from itself

 So there is no balance of existence

 The mind is the action of thoughts

 The place should be given to the springs in the mind well

 Only for pure pure thoughts

 Manavichar on the screen .. !!!

✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: - Turning mind reflection .... !!

 Awareness of your arrival is your reaction.  Be sure to leave your feedback in the comment box and don't forget to like and share .. !!

***//////*******/////**////////****///***

 

 

** परतीची वाट **

** परतीची वाट **

परतीची वाट नेहमी सोयीची 

कारण ओढ असते घरट्याची 

मायला घट्ट मिठी मारण्याची 

 प्रवासाचे अनुभव ही सांगण्याची 

परत आपलाच विश्वात रमण्याची 

स्वतःला स्वतःला स्वतःच्या 

अस्तित्वात परत गुंतवून ठेवण्याची 

परतीची वाट महत्त्वाची नेहमीच 

आयुष्याची..!!

✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक : - ** परतीची वाट **

      अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा. आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका..!!

Thank you..!!!!!!!!

जबाबदारी

जबाबदारी हा शब्द फक्त शब्द नसून कसोटी असते मानवी स्वभाव दर्शनाचे नकळत अंगावर जबाबदारी आल्यास मनातील भाव कसे उमटतात हे या कवितेत रेखाटण्याचा प्रयत्न केलेला आहे कविता स्वलिखित आहे आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

       ** जबाबदारी **

जबाबदारीचा खेळ 

हा नकळत येतो 

आयुष्यात..पूर्ण अपूर्णांक 

या स्वरूपात 

जबाबदारीचा खेळ 

हा आयुष्याच्या गणिताचा 

खेळ जो जिंकला 

तो जिंकलाच;वेळेचे गणित 

जबाबदारीचा खेळ 

हे युद्ध मानसिक भावविश्वाचे

जबाबदारी येतात सोबत 

काही अधिकारही घेऊन

ते पेलता यायला पाहिजे 

तर जबाबदारी खेळ जिंकला ख

जबाबदारी या खेळात...!!

        ✍️🏻©️®️सविता तुकाराम लोटे

 ©️®️✍️Savita Tukaramji Lote

शीर्षक :- ** जबाबदारी **

अभिप्राय कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा आवडल्यास लाईक आणि शेअर करायला विसरू नका.

Thank you..!!

Responsibility is not just a word but a test. This poem tries to show how the feelings of the mind arise when responsibility comes to the body without knowing the nature of human nature. The poem is self-written. If you like it, don't forget to like and share.

 ** Responsibility **

 A game of responsibility

 It comes unknowingly

 In life..complete fractions

 In this form

 A game of responsibility

 This is the mathematics of life

 The game that won

 He won; the math of time

 A game of responsibility

 This war is of mental fraternity

 Along with the responsibilities come

 Even with some rights

 It should be able to grow

 So responsibility won the game

 Responsibility in this game ... !!

        ✍️🏻©️®️Savita Tukaram Lote

 ✍️🏻©️®️Savita Tukaramji Lote

 Title: - ** Responsibility **

 Feel free to leave a comment in the comment box and don't forget to like and share.

 Thank you .. !!